Κείμενα Επικούρειας Φιλοσοφίας

*Η παρακάτω δημοσίευση έχει αναρτηθεί με την άδεια του συγγραφέα


Η ορθή πρόσληψη της Επικούρειας φιλοσοφίας ως συστατικό για την ευδαιμονία*

του Τάκη Παναγιωτόπουλου

Ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να βιώσει ένα τρόπο ζωής που να ικανοποιεί τις σωματικές και ψυχικές του ανάγκες, δρα ατομικά και συλλογικά, ως άτομο και ως κοινωνία. Αυτό το πραγματοποιεί χρησιμοποιώντας κυρίως τις προλήψεις, τις αισθήσεις και τα πάθη, όπου με την κατάλληλη διανοητική επεξεργασία οδηγούν σε πράξεις. Ο άνθρωπος όμως ουσιαστικά διαμορφώνεται, από τα πρώτα του ακόμη βήματα στη ζωή, μέσω των διανοητικών επιβολών που προσλαμβάνει από την οικογένεια και την πόλη. Με τον τρόπο αυτό διαμορφώνει τις έξεις του. Στην συνέχεια εάν έχει την τύχη να συναντήσει μια διαφορετική πρόταση ζωής που να είναι καλύτερη από την κρατούσα, δύναται με την βούλησή του να την προτιμήσει, εφόσον η θέλησή του αυτή αποδειχθεί ισχυρότερη από τις υπάρχουσες έξεις.

Στα πλαίσια αυτά, συναντήσαμε κι εμείς κάποια στιγμή της ζωής μας την πρόταση του Επίκουρου. Άλλοι την υποδέχθηκαν αρχικά με επιφύλαξη. Σε κάποιους άρεσε σε μεγάλο ή μικρότερο βαθμό. Και φυσικά κάποιοι άλλοι ενθουσιάστηκαν και αποφάσισαν να την βιώσουν, δηλαδή να ζήσουν σύμφωνα με την Επικούρεια φιλοσοφία.

Για την βίωση της Επικούρειας φιλοσοφίας στην εποχή μας, είτε ατομικά είτε συλλογικά, υπάρχει μια βασική προϋπόθεση, η γνώση της φιλοσοφίας του Επίκουρου. Μπορεί αυτό να ακούγεται ως αυτονόητο, όμως η καθημερινή μαρτυρία αποδεικνύει το αντίθετο. Ο Επίκουρος, πολλές φορές, φιλτράρεται από τις ήδη φυτεμένες επιβολές της διανοίας του καθενός. Έτσι λοιπόν ο Επίκουρος προσλαμβάνεται διαστρεβλωμένος και τελικά, κάποιες φορές, προσαρμόζεται στις προσωπικές μη επικούρειες αντιλήψεις. Και είναι αυτές οι αντιλήψεις που εφαρμόζονται τελικά, στην ατομική αλλά και στην συλλογική βιωματική πράξη, και όχι οι επικούρειες.
Για παράδειγμα, στην εργασία του Βολιβιανού Βελάσκο παρουσιάζονται οι διαχρονικές σκανδαλώδεις προσλήψεις της Επικούρειας φιλοσοφίας. Οι προσλήψεις αυτές έχουν ως στόχο την διαμόρφωση, σε μαζικό επίπεδο, συγκεκριμένων αντιλήψεων που όμως βασίζονται σε ψευδείς ή στρεβλωμένες επικούρειες θέσεις. Οι αντιλήψεις αυτές, είτε προσπαθούν να προσελκύσουν σε συγκεκριμένους χώρους χρησιμοποιώντας την αίγλη του μεγάλου φιλόσοφου, είτε να απομακρύνουν μαζικά από την Επικούρεια φιλοσοφία. Έτσι, προκύπτει ο άθεος Επίκουρος κατά τους στωικούς, χριστιανούς και μεταμοντέρνους ή ο Επίκουρος ο πρωτομαρξιστής, ο αναρχικός και ό,τι άλλο θέλουμε.

Στα πλαίσια της διαπιστωμένης διαστρέβλωσης των επικούρειων θέσεων, παρατηρείται επίσης και μια ακόμη συμπεριφορά, αυτή της προσπάθειας καπηλείας της αίγλης των μεγάλων ανδρών. Αυτό το γεγονός συμβαίνει διότι η προσωπική άποψη έχει βαρύνουσα σημασία για τους τρίτους εάν επικυρώνεται από κάποιο μεγάλο όνομα, "το είπε ο τάδε σοφός". Για να συμβεί αυτό λοιπόν κάποιοι προσαρμόζουν τα λεγόμενα του σοφού, σε αυτό που θέλουν οι ίδιοι, με πλάγια ή ακόμη και με ευθεία διαστρέβλωση, για να επιβάλλουν τελικά μια διαφορετική φιλοσοφική θέση και όχι αυτή του σοφού. Έτσι προκύπτει το γνωστό που διαβάζουμε συχνά "το είπε ο Επίκουρος" κι ας μην το έχει πει ποτέ. Αυτή η τακτική εφαρμόζεται στις μέρες μας σε οποιοδήποτε συλλογικό επίπεδο, είτε μέσω της απευθείας κοινωνικής συναναστροφής, είτε μέσω του διαδικτύου στην εποχή μας, είτε και σε μεγαλεπήβολα επίπεδα επηρεασμού και χειραγώγησης των μαζών. Παραδείγματα σύγχρονης διαστρέβλωσης της επικούρειας φιλοσοφίας αγγίζουν πολλές πτυχές. Έχουμε δει στο παρελθόν και βλέπουμε ακόμη απόπειρες να αλλοιωθεί ακόμη και η χρήση της λέξης "ηδονή", ακόμη και της "ευδαιμονίας". Το ίδιο συμβαίνει για τις θέσεις του Επίκουρου για την πολιτική, τους θεούς, τον λογισμό, την λιτότητα κλπ.
Ο Επίκουρος όμως δεν είναι το άρμα για να φέρουμε τις όποιες προσωπικές μας δοξασίες. Διατύπωσε με σαφήνεια το φιλοσοφικό του σύστημα ώστε να μην επιδέχεται αμφισβήτηση, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, ώστε αν παραποιήσουμε ή διαστρεβλώσουμε ή διαγράψουμε μέρος του, αυτό το γεγονός να επιφέρει την κατάρριψη του όλου.

Οι Φίλοι της Επικούρειας Φιλοσοφίας, στον αντίποδα, οφείλουν, στον εαυτό τους, να διαβαίνουν τον δύσκολο δρόμο της μελέτης, της σε βάθος κατανόησης και τελικά της ανάδειξης των κειμένων της αρχαιότητας και όχι της ανατροπής τους. Ο Έρικ Άντερσον στο έργο του "Ο Επίκουρος τον 21ο αιώνα, σελ 112, αναφέρει το εξής σχετικό: "Οι αναθεωρήσεις είναι πάντα αναγκαίες(λόγω των σύγχρονων επιστημονικών ανακαλύψεων), αλλά ως επί το πλείστον, η πρασαρμογή της επικούρειας φιλοσοφίας στον 21ο αιώνα είναι μια διαδικασία διευρεύνησης ή περιορισμού των αρχαίων απόψεων και όχι ανατροπής τους". Η σε βάθος κατανόηση των επικούρειων κειμένων, γίνεται ευλόγως μέγιστη πράξη στα πλαίσια της βίωσης της φιλοσοφίας μας τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο στην οδό προς την ευδαιμονία. Διότι η συλλογική μελέτη και κατανόηση των κειμένων στους σύγχρονους Κήπους με τους ομοίους, είτε ατομικά, είναι σαφώς ένα ηδονικό βίωμα της φιλοσοφίας μας στην πράξη και επιπλέον επιτελεί την τακτική των επικούρειων, από τα βάθη της αρχαιότητας έως σήμερα, για την διάδοση των φαρμάκων της σωτηρίας της ψυχής, όπως πολύ καλά τόνισε ο Διογένης Οινοανδέας.

«Όσον αφορά στις άλλες ενασχολήσεις το αποτέλεσμα έρχεται μόλις ολοκληρωθούν αυτές, ενώ για την φιλοσοφία η ευχαρίστηση είναι ταυτόχρονη με την γνώση. Διότι δεν έρχεται μετά την μάθηση η απόλαυση αλλά συγχρόνως με την μάθηση υπάρχει και απόλαυση» (Επίκουρου Προσφώνησις 27, αποδ. Χρήστος Γιαπιτζάκης).

Το βίωμα αυτό μας κάνει σαφώς ευδαίμονες, κι αυτό έχει αξία τόσο για εμάς τους ίδιους, όσο και για την κοινωνία που επιθυμούμε πραγματικά να ζούμε.


Μάϊος 2017
*Το παρόν άρθρο αποτελεί επεξεργασμένο κείμενο από προηγούμενη δημοσίευση στο βιβλίο "ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ Δ'" σελ. 120
.........................