“Πήγαινε στον Κήπο του Επίκουρου και διάβασε την σμιλευμένη επιγραφή που υπάρχει εκεί:
"Ω ΕΠΙΣΚΕΠΤΗ, ΕΔΩ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΟ ΝΑ ΧΡΟΝΟΤΡΙΒΗΣΕΙΣ, ΕΔΩ ΤΟ ΥΨΗΛΟΤΕΡΟ ΑΓΑΘΟ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΗΔΟΝΗ".
Ο ευγενικός οικοδεσπότης και φύλακας του Κήπου θα είναι έτοιμος για σένα, θα σε καλωσορίσει προσφέροντας κριθαρένιο ψωμί
και άφθονο νερό με αυτά τα λόγια: "Δεν ευχαριστήθηκες αρκετά; Αυτός ο Κήπος", θα πει, "δεν σου ανοίγει την όρεξη,
στην σβήνει. Επιπλέον δεν σε κάνει να διψάς περισσότερο με κάποιο ποτό, αλλά σβήνει τη δίψα με φυσική φροντίδα, με το νερό,
μια φροντίδα που δεν απαιτεί αμοιβή". Αυτή είναι η “ηδονή” στην οποία έχω γεράσει Λουκίλιε”.
Σενέκας, ηθικές επιστολές στον Λουκίλιο – Επιστολή 21η (απόσπασμα)
Η δημιουργία του Κήπου
Ο Επίκουρος στην ηλικία των 32 ετών πρώτα πήγε στη Μυτιλήνη και μετά στην Λάμψακο για πέντε έτη και αφού συγκέντρωσε μαθητές, στη συνέχεια επέστρεψε στην Αθήνα κατά τη διάρκεια του άρχοντος Αναξικράτη το 307-306 π.χ.χ. (
χρόνον δέ τινα διατρίψαντα αὐτόθι καὶ μαθητὰς ἀθροίσαντα.. ὑπάρχοντα δ' αὐτὸν ἐτῶν δύο καὶ τριάκοντα πρῶτον ἐν Μυτιλήνῃ καὶ Λαμψάκῳ συστήσασθαι σχολὴν ἐπὶ ἔτη πέντε· πάλιν ἐπανελθεῖν εἰς Ἀθήνας ἐπὶ Ἀναξικράτους - Διογενης Λαέρτιος, Βιβλίο 10ο).
Τέσσερις τουλάχιστον παράγοντες έπαιξαν ρόλο στην απόφαση αυτή.
α)Η Αθήνα ως έδρα φιλοσοφικών σχολών, ήταν το καλύτερο περιβάλλον για την εγκατάσταση της σχολής του
Στην Αθήνα του 4ου αιώνα προ της σημερινής χρονολόγησης λειτουργούσαν ήδη η Ακαδημία και το Λύκειο. Στην Ακαδημία διδάσκονταν
η πλατωνική φιλοσοφία. Οι εγκαταστάσεις της σχολής αυτής εντοπίζονται έξω από τα τείχη της πόλης παρά της Ιεράς Οδού.
Σήμερα ο χώρος έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός και έχει διαμορφωθεί ως πάρκο με το όνομα Ακαδημία Πλάτωνος.
Στο Λύκειο διδάσκονταν η αριστοτελική φιλοσοφία. Βρίσκονταν στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτή της Ακαδημίας και πάλι έξω από τα τείχη της πόλης στη θέση που σήμερα είναι ο Εθνικός Κήπος και το Βυζαντινό Μουσείο όπου στην αρχαιότητα υπήρχε ιερό του Λυκείου Απόλλωνος, από το οποίο ονομάστηκε και η Σχολή. Η περιοχή με τα ευρήματα του Λυκείου διαμορφώθηκε πρόσφατα σε αρχαιολογικό χώρο, ο οποίος έγινε επισκέψιμος το 2014.
β)Η ωφέλεια που απέρρεε από το γεγονός ότι ο Επίκουρος ήταν Αθηναίος πολίτης.
Ο Επίκουρος ως Αθηναίος πολίτης είχε δικαίωμα ιδιοκτησίας γης και κτισμάτων στην πόλη. Έτσι λοιπόν αποφάσισε την αγορά γης έξω από το δίπυλο του Κεραμεικού και τη διαμόρφωσή της με τις κατάλληλες εγκαταστάσεις και έναν μεγάλο κατάφυτο κήπο, για τη λειτουργία της φιλοσοφικής του σχολής. Ο περίφημος κήπος έμελε να ονομάσει και την σχολή του Επίκουρου. Στην διαθήκη του ο Επίκουρος αναφέρει σχετικά με τον Κήπο τα εξής:
"Κατά τα επόμενα παραχωρώ τα πάντα που μου ανήκουν στον Αμυνόμαχο του Φιλοκράτους από το Δήμο Βατή και στον Τιμοκράτη Δημητρίου από το Δήμο Ποταμό, σύμφωνα με την αναγεγραμμένη στο μητρώο παροχή στον καθέναν, με την προϋπόθεση ότι θα παρέχουν τον Κήπο και όλα αυτά που αναφέρονται σ' αυτόν, στην φροντίδα του Έρμαρχου του Αγεμόρτου του Μυτιληναίου και σε όσους συμφιλοσοφούν με αυτόν και σε όποιους ο Έρμαρχος αφήσει διαδόχους της φιλοσοφίας, έτσι ώστε να μπορούν να ζουν σύμφωνα με τη φιλοσοφία και για πάντα σε όλους εκείνους που τηρούν τις διδασκαλίες μου, ώστε να μαζί με τον Αμυνόμαχο και τον Τιμοκράτη κατά το δυνατό, να αφήσουν στους κληρονόμους την διδασκαλία στον Κήπο με τρόπο ασφαλέστατο και όπως εκείνοι διατήρησαν τον Κήπο και αυτοί με τη σειρά τους να τον παραδώσουν σε όσους φιλοσοφούν σύμφωνα με εμάς".(Διογένης Λαέρτιος 10.17)
Επιπλέον ο Επίκουρος προχώρησε στην αγορά ή στην κατασκευή οικίας στην περιοχή της Μελίτης, στις παρυφές του Λόφου Νυμφών στο σημερινό Θησείο, για την διαμονή του ιδίου και των στενών του φίλων. Στην διαθήκη του ο Επίκουρος αναφέρει σχετικά με την οικία αυτή τα εξής:
"Όσο για το σπίτι στη Μελίτη να το παραχωρήσουν ο Αμυνόμαχος και ο Τιμοκράτης να κατοικήσει ο Έρμαρχος, μαζί με όλους που φιλοσοφούν μαζί του, όσο αυτός ζει". (Διογένης Λαέρτιος 10.17)
γ)Η υλική και ηθική υποστήριξη των φίλων και μαθητών του
Ο Επίκουρος είχε ήδη δημιουργήσει έναν φιλοσοφικό κύκλο με μαθητές από την Λάμψακο και την Μυτιλήνη. Με την οικονομική υποστήριξή τους, αγοράστηκε η έκταση του Κήπου, για 80 μνες, όπως αναφέρει ο Διογένης Λαέρτιος(10.14). Όμως ποιο το σημερινό ποσό με το οποίο μπορούμε να υπολογίσουμε ότι ισούνται οι 80 μνες;
Μια μνα ισούται με εκατό αττικές δραχμές, άρα 80 μνες ισοδυναμούν με 8.000 δραχμές. Ένας τρόπος υπολογισμού της αξίας των δραχμών είναι
το ύψος των ημερομισθίων της εποχής. Το ημερομίσθιο του ανειδίκευτου εργάτη την εποχή του Περικλή ήταν 1 αττική δραχμή, το ημερομίσθιο ενός ειδικευμένου τεχνίτη ήταν 1,5 δραχμή. Για να μαζέψει το ποσό αυτό ένας τεχνίτης θα έπρεπε να εργάζεται περίπου 18 έτη και μάλιστα με μηδενικά έξοδα διαβίωσης. Μέχρι την εποχή του Αλεξάνδρου, οι τιμές της διαβίωσης είχαν εξαπλασιαστεί. Από αυτούς τους υπολογισμούς καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο τριανταεπτάχρονος Επίκουρος προφανώς αγόρασε τον Κήπο με την οικονομική βοήθεια επιφανών φίλων από τη Λάμψακο. Με παρόμοια βοήθεια αγόρασε ή έκτισε ο ίδιος οικία στο Δήμο Μελίτης ο οποίος βρίσκονταν εντός των τειχών σε κοντινή απόσταση από τον Κήπο.
δ) η ιστορική συγκυρία
Το 307 π.χ.χ. ανατράπηκε από την εξουσία των Αθηναίων, ο φιλομακεδώνας αριστοτελικός φιλόσοφος τύραννος Δημήτριος Φαληρέας, από τον Δημήτριο Πολιορκητή που επανέφερε την δημοκρατική διακυβέρνηση στην πόλη. Όπως διαβάζουμε στον Διογένη Λαέρτιο (5.38) ο δήμος τότε ψήφισε νόμο, μετά από εισήγηση του Σοφοκλή του Αντικλείδη, σύμφωνα με τον οποίο για να λειτουργήσει μια φιλοσοφική σχολή έπρεπε να πάρει έγκριση από τη βουλή και εάν δεν το έκαναν η ποινή ήταν θάνατος. Σημειώνουμε ότι ο νόμος αυτός ήταν απόρροια της επαναφοράς της δημοκρατίας ως πολίτευμα και είχε ως σκοπό τον έλεγχο των φιλοσοφικών σχολών της εποχής, ιδίως της αριστοτελικής, η οποία ήταν φιλομακεδονική, όπως επισημαίνει στο έργο του Ελληνιστική Αθήνα ο Christian Habicht (σελ. 106). Το αποτέλεσμα όμως ήταν οι φιλόσοφοι να εγκαταλείψουν την πόλη. Οι Αθηναίοι κατάλαβαν σε σύντομο χρονικό διάστημα των έξι μηνών το λάθος τους και επανόρθωσαν με νέο νόμο ο οποίος καταργούσε τον προηγούμενο και επέβαλε την ποινή των πέντε ταλάντων στον Σοφοκλή. Οι φιλόσοφοι επέστρεψαν και ουδέποτε υπήρξε άλλος νόμος που να περιορίζει την φιλοσοφία. Ο Επίκουρος εκμεταλλεύτηκε την ευνοϊκή συγκυρία και έδρασε άμεσα προς την ίδρυση της δικής του Σχολής στην Αθήνα, τον Κήπο.
Η λειτουργία του Κήπου
Στον Κήπο διδάσκεται η φιλοσοφία του Επίκουρου και γράφονται τα συγγράμματα του Επίκουρου και των Καθηγεμόνων της Σχολής. Διδάσκονται και φιλοσοφούν άνθρώποι όλων των ηλικιών, άνδρες και γυναίκες, ελεύθεροι και δούλοι, ακόμη και εταίρες.
Επίσης ο Κήπος λειτουργεί ως κοινότητα. Στον Κήπο διαμένουν μόνιμα φιλόσοφοι που επέλεξαν να συμφιλοσοφήσουν με τον Επίκουρο, όπως οι Λαμψακηνοί Μητρόδωρος(ενκάρδιος φίλος του Επίκουρου), Πολύαινος και Κολώτης, ο Μυτιληνιός Έρμαρχος(πρώτος διάδοχος του Κήπου) και άλλοι που τους παραθέτει ο Διογένης Λαέρτιος (βλέπε περισσότερα στην ενότητα Φιλοσοφία/στορία της Σχολής).
Ο πρώτος σχολάρχης μετά τον Επίκουρο
Στην σχολή τον Επίκουρο διαδέχθηκε ο Έρμαρχος γιος του Αγεμόρτου από τη Μυτιλήνη, φίλος του φιλοσόφου από την εποχή που δίδασκε στο νησί αυτό.
Η διαδοχή αυτή έγινε κατόπιν επιθυμίας του ίδιου του Επίκουρου, όπως αυτό φαίνεται στη Διαθήκη του, στην οποία φαίνεται ότι μερίμνησε
έτσι ώστε ο Κήπος να συνεχίσει να υπάρχει και μετά από αυτόν, δίνοντας την οδηγία να συνεχίσουν οι κληρονόμοι του να μεταβιβάζουν τον Κήπο,
όσο αυτό είναι δυνατόν να γίνεται, σε όσους θα συνεχίσουν την φιλοσοφία του. Διετέλεσε σχολάρχης του Κήπου από το 270 έως το 240 π.χ.χ.
Επόμενοι σχολάρχες:
-Πολύστρατος, σχολάρχης του Κήπου από το 240 έως το 210 π.χ.χ.
-Διονύσιος, σχολάρχης του Κήπου από το 210 έως το 180 π.χ.χ.
-Βασιλείδης, σχολάρχης του Κήπου από το 180 έως το 150 π.χ.χ.
-Απολλόδωρος, σχολάρχης του Κήπου από το 150 έως το 120 π.χ.χ. (συνέγραψε τετρακόσια βιβλία)
-Δημήτριος Λάκων, σχολάρχης του Κήπου από το 120 έως το 90 π.χ.χ.
-Ζήνων Σιδώνειος, σχολάρχης του Κήπου από το 90 έως το 78 π.χ.χ.
-Φαίδρος, σχολάρχης του Κήπου από το 78 έως το 70 π.χ.χ.
-Πάτρων, σχολάρχης του Κήπου από το 70 π.χ.χ. έως ....
Στα μετέπειτα χρόνια δεν είναι γνωστό αν ο Κήπος λειτουργούσε στον ίδιο χώρο. Το μεσαιωνικό
λεξικό Σουϊδα αναφέρει ότι ο Κήπος λειτούργησε μέχρι τα χρόνια του Καίσαρα . Γνωρίζουμε όμως ότι η επικούρεια σχολή βρίσκονταν σε λειτουργία και μάλιστα είχε λάβει σημαντική βοήθεια κατά το έτος 121 μ.χ.χ., επί αυτοκράτορα Αδριανού με παρέμβαση της μητέρας του Αυγούστας Πλωτίνας που ήταν επικούρεια. (περισσότερα για το θέμα στο άρθρο
Οι Επικούρειοι στα χρόνια του Αδριανού.
Σχολάρχες κατά τα έτη 121-125 μ.χ.χ.:
-Ποπίλιος Θεότιμος
-Ηλιόδωρος
Την επικούρεια σχολή συνέδραμε και ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος στα χρόνια που κυβέρνησε (161-180 μ.χ.χ.), δίνοντας μια έδρα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, πλην όμως δεν έχουν σωθεί τα ονόματα των σχολαρχών του Κήπου στην περίοδο αυτή.
Ο Σχολή έπαψε να λειτουργεί στην ύστερη αρχαιότητα με την επικράτηση του χριστιανισμού. Τα γραπτά των φιλοσόφων καταστράφησαν. Επιτομικές επιστολές και Κύριες Δόξες του Επίκουρου διασώθησαν επειδή ήταν μέρος ενός συλλογικού έργου βίου των φιλοσόφων του Διογένη Λαέρτιου. Αργότερα ανακαλύφθηκαν οι Επίκουρου Προσφωνήσεις στο Βατικανό. Επίσης διασώθηκε το ποιητικό έργο του Ρωμαίου Λουκρήτιου, όπου υμνεί τον Επίκουρο και το φυσικό μέρος της φιλοσοφίας του μέσα σε 7,415 στίχους. Στις στάχτες του Βεζούβιου ανακαλύφθηκε και διασώθηκε μερικώς η μεγαλύτερη αρχαία βιβλιοθήκη στον κόσμο, η οποία διαθέτει σχεδόν αποκλειστικά επικούρεια έργα. Στα Οινόανδα της Λυκίας βρέθηκε η μεγαλύτερη επιγραφή του αρχαίου κόσμου, όπου ο φιλόσοφος Διογένης αναφέρει τα κύρια σημεία της επικούρειας φιλοσοφίας.
Ο Επίκουρος ξανακούστηκε όταν η φιλοσοφία του έγινε γνωστή σταδιακά από τον 17ο αιωνα και μετά, όταν φωτεινά πνεύματα μελέτησαν και ανέδειξαν τις πηγές. Στην Ελλάδα ο Καθηγητής Χαράλαμπος Θεοδωρίδης έγινε ο πρώτος Έλληνας της σύγχρονης εποχής ο οποίος μελέτησε τον Επίκουρο και έγραψε το μνημειώδες έργο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΟΨΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ στα μέσα του 20ου αι..
Παρόλο αυτά στην σύγχρονη Ελλάδα άργησε να ανθίσει ξανά ο Κήπος. Ομως αυτό συνέβει στις αρχές του 21 αιώνα. Σήμερα λειτουργεί ξανά ο Κήπος στην Αθήνα, στην Θεσσαλονίκη, στην Χαλικίδα και στα Τρίκαλα, ενώ οι Φίλοι της Επικούρειας Φιλοσοφίας βρίσκονται σε κάθε γωνιά της Ελλάδος, αλλά και σε όλο τον κόσμο, κάνοντας πράξη τα τελευταία λόγια του Επίκουρου:
ΧΑΙΡΕΤΕ ΚΑΙ ΜΕΝΗΣΘΕ ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΑ
Τάκης Παναγιωτόπουλος
ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΩΝ ΠΡΟΘΕΣΙΣ
ΜΕΤΑ ΠΟΛΛΗΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΩΣ ΑΛΛΟΥΣ ΝΟΥΘΕΤΗΣΟΜΕΝ
ΚΑΙ ΝΥΝ ΚΑΙ ΔΙΑΠΡΕΨΑΝΤΕΣ ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ
ΟΥΤΩΣ ΑΠΟΤΟΜΟΙ ΓΕΝΗΘΕΝΤΕΣ
ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΕΧΟΝ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΤΑΤΟΝ ΕΠΙΚΟΥΡΩΙ
ΚΑΘ’ ΟΝ ΖΗΝ ΗΙΡΗΜΕΘΑ ΠΕΙΘΑΡΧΗΣΟΜΕΝ
ΩΣ ΚΑΙ ΠΑΡΡΗΣΙΑΙ
Ως Επικούρειοι έχουμε την πρόθεση
ότι με πολλή πεποίθηση θα διδάξουμε τους άλλους
και τώρα και όταν διαπρέψουμε,
όσοι έτσι απότομα γεννηθούμε από τους καθηγητές,
αλλά το ενωτικό και πιο σημαντικό είναι
ότι θα πειθαρχούμε στον Επίκουρο,
σύμφωνα με τον οποίο επιλέξαμε να ζούμε
καθώς και στην ελεύθερη και θαρρετή έκφραση γνώμης.
Φιλόδημος – Περί Παρρησίας 45, αποδ. Χρήστος Γιαπιτζάκης
www.epicuros.gr
τελευταία ενημέρωση - 2017