Ιστορία της Επικούρειας Φιλοσοφίας
Η επικούρεια σχολή ιδρύθηκε το 304π.χ. και λειτούργησε στην αρχαιότητα για 700 έτη. Μετά το διάλειμμα του υπερχιλιόχρονου μεσαίωνα, τα επικούρεια σοζώμενα γραπτά ήρθαν με πολύ κόπο εκ νέου στην επιφάνεια από φωτισμένους ανθρώπους συνεισφέροντας στην αναγέννηση και τον διαφωτισμό. Στις αρχές του 21ου αιώνα της νέας χρονολόγησης η επικούρεια φιλοσοφία έκανε την εμφάνισή της με την ίδρυση νέων Κήπων στην Ελλάδα, των Κήπων των φίλων της επικούρειας φιλοσοφίας στην Θεσσαλονίκη πρώτα, μετά στην Αθήνα, στην Χαλκίδα και στα Τρίκαλα, αλλά και διεθνώς όπως ο Κήπος του Σίδνεϊ Αυστραλίας.
Ιδρυτής της Σχολής
Ἐπίκουρος
Νεοκλέους καὶ Χαιρεστράτης, Ἀθηναῖος, τῶν δήμων Γαργήττιος, γένους τοῦ τῶν Φιλαϊδῶν (Διογένης Λαέρτιος – Βίοι Φιλοσόφων- Επίκουρος X.1.1)
Επικούρειοι Φιλόσοφοι
Από τους πολλούς μαθητές του Επίκουρου και μεταγενέστερους φιλοσόφους ονομαστοί ήταν οι παρακάτω:
Σύγχρονοι του Επίκουρου
Μητρόδωρος (330-277 π.χ.χ.), του Αθηναίου ή Τιμοκράτους και της Σάνδης, Λαμψακηνός. Ήταν ο επιφανέστερος μαθητής, συμφιλοσοφούντας και φίλος του Επίκουρου. Ο Επίκουρος είχε συγγράψει έργα με τίτλο "Μητρόδωρος". Ο Κικέρων τον χαρακτήρισε ως δεύτερο Επίκουρο. Ο Μητρόδωρος πέθανε 7 έτη νωρίτερα του δασκάλου του. Στη διαθήκη του ο Επίκουρος μερίμνησε για την ανατροφή των παιδιών του Μητρόδωρου, την οποία είχε αναλάβει μετά τον θάνατό του. Έγραψε τα εξής βιβλία:Προς τους Ιατρούς, 3 βιβλία
Περί αισθήσεων
Προς Τιμοκράτην
Περί μεγαλοψυχίας
Περί της Επίκουρου αρρωστίας
Προς τους διαλεκτικούς
Προς τους σοφιστάς, 9 βιβλία
Περί της σοφίας πορείας
Περί της μεταβολής
Περί πλούτου
Προς Δημόκριτον
Περί ευγενείας
Αριστόβουλος, αδερφός του Επίκουρου
Νεοκλής, αδερφός του Επίκουρου
Χαιρέδημος, αδερφός του Επίκουρου.
Νικάνωρ
Έρμαρχος, του Αγεμόρτου από τη Μυτιλήνη
Ο πρώτος σχολάρχης Έρμαρχος, έγγραψε τα εξής έργα:
Επιστολικά περί Εμπεδοκλέους – 22 βιβλία
Περί των μαθημάτων
Προς Πλάτωναv
Προς Αριστοτέλη
Πολύαινος του Αθηναγόρου, Λαμψακινός
Γεωμέτρης που ακολούθησε τον Επίκουρο. Έργο του ήταν το «Περί όρων».
Λεοντεύς, Λαμψακηνός επιφανής μαθητής του Επίκουρου, σύζυγος της Θεμίστας.
Θεμίστα
Ιδομενεύς, νεανικός φίλος του Επίκουρου, Λαμψακηνός, σύζυγος της Βατίδος αδερφής του Μητρόδωρου. Σε αυτόν ο Επίκουρος απευθύνει την τελευταία του επιστολή λίγο πριν πεθάνει.
Ηγησιάναξ
Ηρόδοτος, σ΄αυτόν απευθύνει ο Επίκουρος την περίφημη επιστολή "Προς Ηρόδοτον" που είναι η επιτομή της επικούρειας φυσικής φιλοσοφίας
Πυθοκλής, σ΄αυτόν απευθύνει ο Επίκουρος την περίφημη επιστολή "Προς Πυθοκλή" που είναι η επιτομή της επικούρειας φιλοσοφίας περί μετεώρων
Μενοικέας, σ΄αυτόν απευθύνει ο Επίκουρος την περίφημη επιστολή "Προς Μενοικέαν" που είναι η επιτομή της επικούρειας ηθικής φιλοσοφίας
Κωλώτης, Λαμψακηνός αγαπημένος μαθητής του Επίκουρου.Έγραψε τα έργα:
Περί του ότι κατά τα των άλλων φιλοσόφων δόγματα ουδέ ζην εστί Προς Πλάτωνος Λύσιν Προς Πλάτωνος Ευθύδημον κα έργα που δεν έχουμε ούτε τους τίτλους τους
Νικάνορας
Λεόντιον, επικούρεια εταίρα.
Έγραψε το βιβλίο «Κριτική για το Θεόφραστο».
Μαμμάριον, επικούρεια εταίρα
Νικίδιον, επικούρεια εταίρα
Φαίδριον, δούλα του Επίκουρου, την οποία απελευθέρωσε στη διαθήκη του
Μυς, δούλος του Επίκουρου, τον οποίο απελευθέρωσε στη διαθήκη του
Νικίας, δούλος του Επίκουρου, τον οποίο απελευθέρωσε στη διαθήκη του
Πτολεμαίος Αλεξανδρεύς ο Μαύρος
Πτολεμαίος Αλεξανδρεύς ο Λευκός
Τιμοκράτης
Πολύστρατος
Σχολάρχης διάδοχος του Έρμαρχου. Στο Ερκουλάνουμ βρέθηκε έργο του με τίτλο "Περί αλόγου καταφρονήσεως".
Μεταγενέστεροι του Επίκουρου
Διονύσιος - 2ος αιων. π.χ.Βασιλείδης - 2ος αιων. π.χ.
Απολλόδωρος ο Αθηναίος, με το παρωνύμιο Κηποτύραννος - 2ος αιων. π.χ. Συνέγγραψε πάνω από 400 βιβλία τα οποία δε σώζονται
Δημήτριος Λάκων - 1ος αιων. π.χ. Πολυγραφότατος, μερικά αποσπάσματά του σώζονται από τους παπύρους του Ερκολάνουμ. "Περί ρητορικής", "Περί γεωμετρίας", κ.α.
Ζήνων ο Σιδώνιος - 1ος αιων. π.χ. Συνέγραψε πολλά βιβλία μεταξύ των οποίων το "Περί παρεγγλίσεως", το "Περί θεών", "Περί ευσεβείας", "Περί τελών", "Περί ηθών και βίων" κ.α. Τον άκουσε ο Κικέρων και ο Αττικός
Διογένης Ταρσεύς- 1ος αιων. π.χ. Κατέγραψε τα καλύτερα μαθήματα
Έγραψε τα έργα "Περί επιλέκτων" που ανεπτύσονταν σε τουάχιστον δεκαεπτά βιβλία και "Επιτομή στις Ηθικές αντιλήψεις του Επίκουρου".
Ωρίων- 1ος αιων. π.χ.
Φαίδρος - 1ος αιων. π.χ. - Ο Κικέρωνας τον άκουσε στην Αθήνα και στην Ρώμη. Γνωστό του έργο το "Περί θεών".
Σίρων - 1ος αιων. π.χ. - Δάσκαλος Ρωμαίων Βιργίλιου και Κοϊντίλιου Βάρου και φίλος του Κικέρωνα
Φιλόδημος ο Γαδαρηνός - 1ος αιων. π.χ.
Έδρασε στην Ρώμη και στη Νεάπολη, όπου συνδέθηκε φιλικά με τον Πίσωνα, τον Οράτιο, ενώ τον άκουσαν οι Κικέρωνας, Βιργίλιος, Βάρος και Βάριος. Έγραψε τα εξής βιβλία(αρκετά αποσπάσματα σώζονται από τους παπύρους του Ερκολάνο):
Περί Αισθήσεως
Περί Θεών
Περί Ευσεβείας
Περί των Στωικών
Περί Πλούτου
Περί Οργής
Περί Ποιητικής
Περί Ρητορικής
Περί Φιλαργυρίας
Επικούρειες Δόξες
Περί Ομιλίας
Περί Αρετών και Κακιών
Περί Υπερηφάνειας
Περί σύνταξις των Φιλοσόφων
Περί Θανάτου
Περί Σημείων και Σημειώσεων
Περί Ηθικής
Περί Χάριτος
Περί Οικονομίας
Περί Παρρησίας
Περί Μουσικής
Περί του καθ΄ Όμηρον αγαθού βασιλέως
Περί Κολακείας
Περί Επιχαιρεκακίας
Διογένης Λαέρτιος - 3ος αιων. μ.χ.
Έγραψε το βιβλίο "Βίοι Φιλοσόφων", όπου το 10ο Βιβλίο είναι ο "Βίος του Επίκουρου"
Διογένης Οινοανδέας - 3ος αιων. μ.χ.
"Απολίθωσε" το σύγγραμμά του που έγινε γνωστό ως η «Μεγάλη επιγραφή στα Οινόανδα».
Διογενειανός - 3ος αιων. μ.χ.
Οι σχολάρχες του Κήπου
Στην σχολή τον Επίκουρο διαδέχθηκε ο Έρμαρχος γιος του Αγεμόρτου από τη Μυτιλήνη, φίλος του φιλοσόφου από την εποχή που δίδασκε στο νησί αυτό. Η διαδοχή αυτή έγινε κατόπιν επιθυμίας του ίδιου του Επίκουρου, όπως αυτό φαίνεται στη Διαθήκη του, στην οποία φαίνεται ότι μερίμνησε έτσι ώστε ο Κήπος να συνεχίσει να υπάρχει και μετά από αυτόν, δίνοντας την οδηγία να συνεχίσουν οι κληρονόμοι του να μεταβιβάζουν τον Κήπο, όσο αυτό είναι δυνατόν να γίνεται, σε όσους θα συνεχίσουν την φιλοσοφία του. Διετέλεσε σχολάρχης του Κήπου από το 270 έως το 240 π.χ.Επόμενοι σχολάρχες:
-Πολύστρατος, σχολάρχης του Κήπου από το 240 έως το 210 π.χ.
-Διονύσιος Διοσυνσίου Λαμπρεύς, σχολάρχης του Κήπου από το 210 έως το 180 π.χ.
-Βασιλείδης ο Σύρος, σχολάρχης του Κήπου από το 180 έως το 150 π.χ.
-Απολλόδωρος, σχολάρχης του Κήπου από το 150 έως το 120 π.χ. (συνέγραψε τετρακόσια βιβλία)
-Δημήτριος Λάκων, σχολάρχης του Κήπου από το 120 έως το 90 π.χ.
-Ζήνων ο Σιδώνειος, σχολάρχης του Κήπου από το 90 έως το 78 π.χ.
-Φαίδρος, σχολάρχης του Κήπου από το 78 έως το 70 π.χ.
-Πάτρων, σχολάρχης του Κήπου από το 70 π.χ. έως ....
Στα μετέπειτα χρόνια είναι γνωστό ότι η επικούρεια σχολή βρίσκονταν σε λειτουργία και μάλιστα είχε λάβει σημαντική βοήθεια κατά το έτος 121 μ.χ. επί αυτοκράτορα Αδριανού.
Σχολάρχες του Κήπου κατά τα έτη 121-125 μ.χ.:
-Ποπίλιος Θεότιμος
-Ηλιόδωρος
Την επικούρεια σχολή συνέδραμε και ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος στα χρόνια που κυβέρνησε (161-180 μ.χ.), δίνοντας μια έδρα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, πλην όμως δεν έχουν σωθεί τα ονόματα των σχολαρχών του Κήπου στην περίοδο αυτή.
Ο Επίκουρος, από το σκοτάδι του Μεσαίωνα στην αυγή της σύγχρονης εποχής
Αναγέννηση
"Η μελέτη του Επίκουρου και του πιο πρόχειρου Λουκρήτιου ήταν κάτι σαν απόκρυφο κι απαγορευμένο στη Δύση. Όμως πολλά ανήσυχα πνεύματα ένιωσαν νωρίς την έλξη τους".(Χαρ. Θεοδωρίδης)
Lorenzo Valla
Lorenzo Valla ( 1406 – 1457). Ιταλός φιλόλογος, καθηγητής Πανεπιστημίου και ανθρωπιστής, στην εποχή της Αναγέννησης. Έγραψε το διάλογο De Voluptate(Περί Ηδονής), που αντιπαραβάλλει τις αρχές των Στωικών με τα δόγματα των Επικούρειων, όπου διακηρύσσει ανοιχτά την συμπάθειά του προς εκείνους που υποστήριξαν το δικαίωμα της ελεύθερης ικανοποίησης των ανθρώπινων φυσικών ορέξεων, δηλαδή των ηδονών. Στο αναγεννησιακό αυτό έργο, οι ιδέες του Επίκουρου βρήκαν θετική έκφραση για πρώτη φορά από την εποχή του τέλους του αρχαίου κόσμου.Pierre Gassendi
Pierre Gassendi (22 Ιανουαρίου 1592 - 24 Οκτωβρίου 1655). Γάλλος φιλόσοφος, χριστιανός ιερέας, επιστήμονας, αστρονόμος και μαθηματικός. Το 1647 δημοσίευσε τη διατριβή De vita, moribus, et doctrina Epicuri, libri octo(Lyons, 1647). Δύο χρόνια αργότερα, δημοσίευσε την εργασία De vita, moribus, et placitis Epicuri, SEU Animadversiones Χ. librum Diog. Laer. (Lyons, 1649). Το ίδιο έτος, δημοσίευσε την εργασία Syntagma philosophiae Epicuri(Lyons, 1649). Στα έργα του προσπάθησε να συμβιβάσει την επικούρεια ατομική θεωρία με τον χριστιανισμό "χωρίς να προκαλέσει σκάνδαλο" όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο καθηγητής Χαράλαμπος Θεοδωρίδης. Χάριν στον Pierre Gassendi επήλθε άνθηση στην επικούρεια φιλοσοφία και με τον τρόπο αυτό άνοιξε ο δρόμος για την περαιτέρω επανακάλυψη της μεγάλης αυτής φιλοσοφικής σχολής.Διαφωτισμός
Thomas Jefferson
O Τόμας Τζέφερσον (αγγλ. Thomas Jefferson, 13 Απριλίου 1743 - 4 Ιουλίου 1826) ήταν ο τρίτος Πρόεδρος των Η.Π.Α. (1801-1809), κύριος συντάκτης της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, συντάκτης της Συνθήκης για την θρησκευτική ελευθερία και ο ιδρυτής του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια. Γεννήθηκε στη πολιτεία της Βιρτζίνια στις ΗΠΑ το 1743. Ελληνομαθής, ορθολογιστής και υπέρμαχος του διαχωρισμού κράτους-εκκλησίας, συνέταξε την περίφημη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ και ήταν θαυμαστής της Γαλλικής Επανάστασης. Έγινε υπουργός των Εξωτερικών ύστερα από την επιστροφή του από το Παρίσι το 1789, με την κυβέρνηση του Τζωρτζ Ουάσινγκτων, και διετέλεσε Πρόεδρος των ΗΠΑ για δύο συνεχόμενες θητείες. Αργότερα ίδρυσε το Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια. Απεβίωσε στις 4 Ιουλίου του 1826 στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ. (από τη ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ) O Τόμας Τζέφερσον δήλωνε θερμός επικούρειος όπως αυτό φαίνεται στην επιστολή του προς το φίλο του, Γουίλιαμ Σορτ, γραμμένη στο Μοντιτσέλο της Βιρτζίνια στις 31 Οκτωβρίου 1819. “Όπως λες για τον εαυτό σου, έτσι κι εγώ είμαι Επικούρειος. Θεωρώ ότι η αυθεντική (όχι η πλαστή) διδασκαλία του Επίκουρου περιέχει καθετί λογικό από την πρακτική φιλοσοφία που μας άφησαν η Ελλάδα και η Ρώμη..... Το μεγαλύτερο έγκλημα είναι ότι συκοφάντησαν τον Επίκουρο και παρερμήνευσαν τη διδασκαλία του".Σύγχρονοι Έλληνες Επικούρειοι
Χαράλαμπος Θεοδωρίδης
Ο ΠΡΩΤΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΠΟΥ ΑΝΕΔΕΙΞΕ ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗΣτη σύγχρονη εποχή, ο Επίκουρος απαντήθηκε ξανά στην νεοελληνική γραμματεία με το βιβλίο «Επίκουρος» του καθηγητή πανεπιστημίου Χαράλαμπου Θεοδωρίδη, από τις εκδόσεις ΚΗΠΟΥ(1954).
Σχετικά πρόσφατα τα άπαντα του μεγάλου Δασκάλου αλλά και έργα άλλων επικούρειων όπως του Διογένη Οινοανδέα και Φιλόδημου όπως και αναλύσεις ή μελέτες σχετικές με την επικούρεια φιλοσοφία υπάρχουν στη διάθεσή μας χάριν στην συστηματική προσπάθεια των ανθρώπων των εκδοτικών οίκων που αναφέρονται στην ενότητα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ της παρούσης ιστοσελίδας.
Τα λεγόμενα και νομιζόμενα των Επικούρειων έχουν φτάσει στις μέρες μας στο σύνολό τους σε επιτομική μορφή, κυρίως μέσα από το σωζόμενο έργο του Διογένη Λαέρτιου. Το σωζόμενο επίσης έργο του Λουκρήτιου μας προσφέρει τις πηγές για τη φυσιολογία του Επίκουρου μέσα από ένα ποίημα 7.415 στίχων. Η αρχαιολογική ανασκαφή στο Ερκολάνουμ και στα Οινόανδα συμπληρώνουν με πολύτιμα κείμενα τις πηγές. Το ίδιο συμβαίνει και με τα αποσπάσματα μέσω τρίτων συγγραφέων, ακόμα και πολέμιων του Επίκουρου. Όμως μπροστά στην πλούσια επικούρεια βιβλιογραφία της αρχαιότητας, τα κείμενα που έχουμε σήμερα είναι εξαιρετικά λίγα, σε σύγκριση με αυτά άλλων φιλοσοφικών σχολών. Ο Επίκουρος φαίνεται δεν ήταν στα μέτρα αυτών των «ανθρώπων» που αρέσκονταν να τρέφουν την φωτιά με παπύρους και περγαμηνές, δηλαδή αυτών που τελικά έφεραν τον μεσαίωνα στην ανθρωπότητα.
Σήμερα τα επικούρεια σωζόμενα φέρουν τη συστηματική διαστρέβλωση αιώνων ως προς τις έννοιές τους και αυτό είναι που είναι ανάγκη να ανατραπεί και να αποδοθούν τα πρέποντα στη μεγάλη αυτή Ελληνική Σχολή. Το ρόλο αυτό τον έχουν αναλάβει οι σύγχρονοι Επικούρειοι ανά τον κόσμο. Από την εποχή του Διαφωτισμού και μετά βλέπουμε μελέτες και έρευνες κυρίως Δυτικών. Τις τελευταίες δεκαετίες βλέπουμε με χαρά το φαινόμενο αυτό να εκδηλώνεται και στον σημερινό ελλαδικό χώρο, με ιδιαίτερη ένταση τα τελευταία χρόνια. Το κυριότερο και το πιο σημαντικό είναι ότι σήμερα, η Επικούρεια Φιλοσοφία τυγχάνει ευρύτατης αποδοχής από όσους έχουν την ευκαιρία να τη γνωρίσουν. Έτσι με τον τρόπο αυτό, 2.300 χρόνια μετά, ο Δάσκαλος συνεχίζει να διδάσκει και εμείς οι σύγχρονοι επικούρειοι συνεχίζουμε στον δρόμο που χάραξε ακόμη και με την δημιουργία νέων Κήπων, ακολουθώντας τα τελευταία του λόγια, δηλαδή το "ΧΑΙΡΕΤΕ ΚΑΙ ΜΕΜΝΗΣΘΕ ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΑ".
.........................