Ο επικούρειος φιλόσοφος Φιλόδημος
Ο φιλόσοφος Φιλόδημος γεννήθηκε το 110 π.χ. Κατάγονταν από τα Γάδαρα, πόλη που βρίσκεται στη περιοχή της σημερινής Παλαιστίνης. Σπούδασε στην Αθήνα επικούρεια φιλοσοφία όταν σχολάρχης του Κήπου ήταν ο Ζήνων ο Σιδώνειος και μετέπειτα εγκαταστάθηκε στη Ρώμη και ακολούθως στη Νεάπολη. Πέθανε το 40 π.χ.
Στις 24 Αυγούστου του 80 μ.χ. συνέβει η ηφαιστιακή έκρηξη του Βεζούβιου. Εκτός από τη γνωστή πόλη Πομπηία, άλλη μια πόλη το Ηράκλειο(Herculaneum) καταπλακώθηκε από ηφαιστιακό υλικό ύψους 20 μέτρων. Τον 18ο αιώνα αρχαιολογικές έρευνες, έφεραν στο φως μια ρωμαϊκή βίλα που ανήκε στον Πίσωνα, πεθερό του Ιούλιου Καίσαρα. Εντός της βίλας ανακαλύφθηκε μια ολόκληρη βιβλιοθήκη που αποτελούνταν από παπυρικά κείμενα. Τα παπυρικά ρολά είχαν απανθρακωθεί και διατηρηθει έτσι, από την ηφαιστειακή έκρηξη και τις συνθήκες που επικράτησαν μετά.
Από την εποχή της ανακάλυψής τους έως και σήμερα γίνονται τιτάνιες προσπάθειες ανάγνωσή τους. Στο διάστημα αυτό
έχουν έρθει στο φως εκατοντάδες αρχαία κείμενα για πρώτη φορά στην ιστορία. Τα περισσότερα εξ αυτών ανήκουν στην
επικούρεια φιλοσοφία και στον επικούρειο φιλόσοφο Φιλόδημο που έζησε στο μέρος αυτό πριν από 160 χρόνια, γεγονός
που σημαίνει την ύπαρξη επικούρειας εστίας κατά την εποχή της καταστροφής στην περιοχή του Ηράκλειου. Τα παρακάτω
αποσπάσματα προέρχονται από τη Βίλα των Παπύρων όπως ονομάστηκε αυτή στην εποχή μας και είναι καρπός πολύμοχθων και
πολυετών προσπαθειών ανθρώπων που τίμησαν και εξακολουθούν να τιμούν την πολιτιστική κληρονομιά των προγόνων μας.
Τάκης Παναγιωτόπουλος
Αποσπάσματα
ΠΕΡΙ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ 28,29 P.Herc. 1077
(28)οὐ [μόνον] (790)
δὲ ταῦτ’ ἐδο̣[γμάτι-]
σεν ἀλλὰ καὶ δι[ὰ τῶν]
ἔργων αὐτῶν ε̣[ὑρίσ-]
κεται πάσαις ταῖς
πατρίοις ἑορταῖς > (795)
καὶ θυσίαις κε[χ]ρ͙[η-]
μένος. ἐπ’ Ἀρ[ιστ]ω-
νύμου μὲγ γὰ[ρ] Φύρ-
σωνι περί τινος αὐ-
τοῦ πολείτου Θεο̣- (800)
δότου γράφων καὶ
τῶν ἑορτῶν [φησι]
πασῶν με[τεσχηκέ-]
ν͙[αι] κ[..]με[.....]
με[...]ν̣ηα[.....] (805)
το[...] τὴν τω̣[ν]
Χο͙ῶν ἑορτὴν [συν-]
εο̣ρ͙τάζων καὶ [τὰ]
μυστήρια τἀ[στι-]
κὰ καὶ τὰς ἄλ[λας] (810)
(29) [ἐπὶ τὸν τε]θ̣λιμμένον (811)
[δεῖπν]ον, αὐτόν τε
[δεῖν τ]α‵ύ′την ἄγειν
[τὴν ταῖς] εἰκά<σ>ι διαφό-
[ροις εἰλ]απ͙ινα[σ]ταῖς, (815)
[τῶν κατὰ] τὴν οἰκίαν ὅ-
[λως ὁσί]αν ἐπιλαμπρυ-
[νάντω]ν̣, καὶ καλέσαν-
[τα πάντ]ας εὐωχῆσαι·
[ο Επίκουρος]όχι μόνον αυτά δίδασκε αλλά και μέσω των πράξεών αυτών
βρίσκεται να συμμετέχει σε όλες τις πατροπαράδοτες γιορτές και θυσίες.
Διότι όταν επώνυμος άρχων ήταν ο Αριστώνυμος απευθυνόμενος με επιστολή στον Φύρσωνα,
σχετικά με κάποιον πολίτη τον Θεόδοτο,
ισχυρίσθηκε ότι συμμετείχε σε όλες τις γιορτές… (κενό)
και την εορτή των Χοών μαζί με άλλους γιόρταζε και τα Μυστήρια της πόλης,
καθώς και τις άλλες γιορτές, που σχετίζονταν με λιτό δείπνο,
και ότι για τον ίδιο ήταν ανάγκη σε αυτή την εορτή
να φέρνει την 20η μέρα κάθε μήνα* διάφορους προσκεκλημένους στην οικία του
την οποία είχαν επιλαμπρύνει με μεγάλη οσιότητα
και καλούσε τους πάντες να απολαύσουν τον δείπνο.
*Επιπλέον σημειώνουμε ότι ο Επίκουρος στην Διαθήκη του αφήνει την επιθυμία, στην σύνοδο των συμφιλοσοφούντων την εικοστή ημέρα κάθε μήνα να τιμούν τον ίδιο και τον Μητρόδωρο:
"καὶ εἰς τὴν γινομένην σύνοδον ἑκάστου μηνὸς ταῖς εἰκάσι τῶν συμφιλοσοφούντων ἡμῖν εἰς τὴν ἡμῶν τε καὶ Μητροδώρου <μνήμην> κατατεταγμένην".ΔΛ.10.18
Απόδοση στα σύγχρονα ελληνικά, πρώτη δημοσίευση 17/4/2021
Παναγιώτης Παναγιωτόπουλος, ιδρυτικό μέλος του Κήπου Αθηνών
Για την απόδοση του κειμένου στα νέα ελληνικά στηρίχθηκα στις σημαντικές συμβουλές και θεάσεις της απόδοσης του κειμένου στην Άννα Τηγάνη, διδάσκουσα αρχαίων ελληνικών στο Τμήμα ΙΦΕ του ΕΚΠΑ,
στον Γιώργο Ζωγραφίδη αν.Καθηγητή του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του ΑΠΘ, στις φιλολόγους Θεανώ Καλημέρη και Ελένη Μιχοπούλου
και στην Δέσποινα Καραγιώργου Κοινωνιολόγου τους οποίους ευχαριστώ θερμά για τον πολύτιμο χρόνο που αφιέρωσαν. Ωστόσο τονίζω ότι φέρω αποκλειστικά την ευθύνη της τελικής προτεινόμενης απόδοσης.
Πηγή για το αρχαίο κείμενο: TLG.
ΠΡΟΣ ΣΟΦΙΣΤΑΣ IV 10 ΤΕΤΡΑΦΑΡΜΑΚΟΣ, P.Herc. 1005, col 5
ΑΦΟΒΟΝ Ο ΘΕΟΣ
ΑΝΥΠΟΠΤΟΝ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ
ΚΑΙ ΤΑΓΑΘΟΝ ΜΕΝ ΕΥKTHTON
ΤΟ ΔΕ ΔΕΙΝΟΝ ΕΥEΚKΑΡΤΕΡΗΤΟΝ
Ο θεός δεν προσκαλεί φόβο
ο θάνατος είναι ανύποπτος
και το αγαθό είναι εύκτητο
το δε δεινό αντέχεται
Απόδοση Τάκης Παναγιωτόπουλος
ΠΕΡΙ ΠΑΡΡΗΣΙΑΣ 45 (ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΩΝ ΠΡΟΘΕΣΙΣ) P.Herc. 1471
ΜΕΤΑ ΠΟΛΛΗΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΩΣ ΑΛΛΟΥΣ ΝΟΥΘΕΤΗΣΟΜΕΝ
ΚΑΙ ΝΥΝ ΚΑΙ ΔΙΑΠΡΕΨΑΝΤΕΣ
ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΟΥΤΩΣ ΑΠΟΤΟΜΟΙ ΓΕΝΗΘΕΝΤΕΣ
ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΕΧΟΝ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΤΑΤΟΝ
ΕΠΙΚΟΥΡΩΙ ΚΑΘ’ ΟΝ ΖΗΝ ΗΙΡΗΜΕΘΑ ΠΕΙΘΑΡΧΗΣΟΜΕΝ
ΩΣ ΚΑΙ ΠΑΡΡΗΣΙΑΙ
Ως Επικούρειοι έχουμε την πρόθεση
ότι με πολλή πεποίθηση θα διδάξουμε τους άλλους
και τώρα και όταν διαπρέψουμε,
όσοι έτσι απότομα γεννηθούμε από τους καθηγητές,
αλλά το ενωτικό και πιο σημαντικό
είναι ότι θα πειθαρχούμε στον Επίκουρο,
σύμφωνα με τον οποίο επιλέξαμε να ζούμε
καθώς και στην ελεύθερη και θαρρετή έκφραση γνώμης.
Απόδοση Χρήστος Γιαπιτζάκης από το βιβλίο του ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΩΝ ΔΟΞΑΙ εκδ. Θύραθεν
ΦΙΛΟΔΗΜΟC - ΠΕΡΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑC P.Herc. 1424, 12-13col
ΩC ΤΟΥΤΟΥ ΜΟΝΟΝ ΑΡΕCΚΕΙΝ ΕΙΠΕΙΝΟΤΙ BIOC ΟΥΤΟC AΡΙCΤΟC ΕΦ Ω Η ΠΛΕΙCTH
CΥΝΕΙΗ ΕΥΗΜΕΡΙΑ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ
ΚΑΙ ΕΛΑΧΙCΤΗ ΠΑΡΕΝΟΧΛΟΥCΑ ΦΡΟΝΤΙC
OY MHN ΟΥΤΩ ΓΕ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΤΟΥΤΟ ΓΙΝΕCΘΑΙ
ΤΟ ΤΕΛΟC ΑΝ ΠΑΝΤΑ ΦΥΓΩΜΕΝ ΩΝ ΥΠΑΡΧΟΝΤΩΝ
ΚΑΝ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΤΕ CΤΟΙΗΜΕΝ ΚΑΝ ΑΓΩΝΙΑCΑΙΜΕΝ
Αρεσκόμαστε να λέμε μόνον τούτο,
ότι ο άριστος βίος είναι τέτοιος,
εφόσον συνάπτει την περισσότερη ευημερία και ειρήνη
και την ελάχιστη παρενοχλούσα φροντίδα.
Αλλά όπως φαίνεται ο σκοπός δεν πραγματοποιείται
εάν πάντα αποφεύγουμε όλα τα υπάρχοντα
πράγματα που στηρίζονται σε αγώνες.
Απόδοση Τάκης Παναγιωτόπουλος
ΠΕΡΙ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ P.Herc. 1077
ΠΡΟΣΕΥΧΕΣΘΑΙ ΓΑΡ ΟΙΚΕΙΟΝ ΕΙΝΑΙ ΣΟΦΙΑΙ ΦΗΣΙΝ, ΟΥΧ ΩΣΑΧΘΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΕΙ ΜΗ ΠΟΙΗΣΟΜΕΝ, ΑΛΛΑ ΚΑΤΑ
ΤΗΝ ΕΠΙΝΟΙΑΝ ΤΩΝ ΥΠΕΡΒΑΛΛΟΘΣΩΝ ΔΥΝΑΜΕΙ ΚΑΙ ΣΠΟΥ-
ΔΑΙΟΤΗΤΙ ΦΥΣΕΩΝ
[Ο Επίκουρος] υποστηρίζει ότι η προσευχή ταιριάζει στην
σοφία, όχι επειδή στεναχωριούνται οι θεοί εάν δεν προσευ-
χηθούμε, αλλά λόγω της σαφούς αντίληψης ότι είναι φύσεις
ανώτερες σε δύναμη και σπουδαιότητα.
Απόδοση Χρήστος Γιαπιτζάκης από το βιβλίο του ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΩΝ ΔΟΞΑΙ εκδ. Θύραθεν
ΠΕΡΙ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ 26,730 P.Herc. 1077
Ο Δ' ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΦΑΝΗΣΕΤΑΙ ΚΑΙ ΤΕΤΗΡΗΚΩΣ ΑΠΑΝΤΑ ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΦΙΛΟΙΣ ΤΗΡΕΙΝ ΠΑΡΕΓΓΥΗΚΩΣ,
ΟΥ ΜΟΝΟΝ ΔΙΑ ΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΑΛΛΑ ΔΙΑ ΦΥΣΕΚΑΣ ΑΙΤΙΑΣ.
ΠΡΟΣΕΥΧΕΣΘΑΙ ΓΑΡ ΕΝ ΤΩΙ ΠΕΡΙ ΒΙΩΝ ΟΙΚΕΙΟΝ ΕΙΝΑΙ ΗΜΕΙΝ ΦΗΣΙΝ,
ΟΥΧ ΩΣ ΔΥΣΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΕΙ ΜΗ ΠΟΙΗΣΟΜΕΝ,
ΑΛΛΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΝΟΙΑΝ ΤΩΝ ΥΠΕΡΒΑΛΛΟΥΣΩΝ ΔΥΝΑΜΕΙ
ΚΑΙ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΙ ΦΥΣΕΩΝ ΙΝΑ ΤΑΣ ΤΕ ΤΕΛΛΕΙΟΤΗΤΑΣ ΓΕΙΝΩΣΚΩΜΕΝ
ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΝΟΜΟΙΣ ΣΥΝΠΕΡΙΦΟΡΑΣ.
ΠΡΟΣ ΤΩΙ ΓΡΑΦΕΙΝ ΔΕ ΚΑΙ ΤΟΥΤΈΝ ΤΩΙ ΠΕΡΙ ΘΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΓΙΣΤΟΝ ΦΗΣΙ
ΚΑΙ ΟΙΟΝΕΙ ΤΟ ΚΑΘ΄ ΗΓΕΜΟΝΙΑΝ ΥΠΕΡΕΧΟΝ ΕΧΕΙΝ ΠΑΝ.
ΠΑΝΤΑ ΓΑΡ ΣΟΦΟΝ ΚΑΘΑΡΑΣ ΚΑΙ ΑΓΙΟΥΣ ΔΟΞΑΣ ΕΧΕΙΝ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ
ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗΝ ΤΕ ΚΑΙ ΣΕΜΝΗΝ ΥΠΕΙΛΗΦΕΝΑΙ ΤΑΥΤΗΝ THN ΦΥΣΙΝ.
ΕΝ ΔΕ ΤΑΙΣ ΕΟΡΤΑIΣ ΜΑΛΙΣΤ΄ ΕΙΣ ΕΠΙΝΟΙΑΝ ΑΥΤΗΣ ΒΑΔΙΖΟΝΤΑ
ΔΙΑ ΤΟ ΤΟΥΝΟΜΑ ΠΑΝΤΑ ΑΝΑ ΣΤΟΜ΄ ΕΧΕΙΝ ΠΙΣΤΕΙ ΣΦΟΔΡΟΤΕΡΟΣ ΚΑΤΑΣΧΕΙΝ ΤΗΝ.
ΠΕΡΙ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ 26,751 P.Herc. 1077
ΠΡΟΣ ΤΩΙ ΓΡΑΦΕΙΝ ΔΕ ΚΑΙ ΤΟΥΤΈΝ ΤΩΙ ΠΕΡΙ ΘΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΓΙΣΤΟΝΦΗΣΙ ΚΑΙ ΟΙΟΝΕΙ ΤΟ ΚΑΘ΄ ΗΓΕΜΟΝΙΑΝ ΥΠΕΡΕΧΟΝ ΕΧΕΙΝ ΠΑΝ. ΠΑΝΤΑ
ΓΑΡ ΣΟΦΟΝ ΚΑΘΑΡΑΣ ΚΑΙ ΑΓΙΟΥΣ ΔΟΞΑΣ ΕΧΕΙΝ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΚΑΙ
ΜΕΓΑΛΗΝ ΤΕ ΚΑΙ ΣΕΜΝΗΝ ΥΠΕΙΛΗΦΕΝΑΙ ΤΑΥΤΗΝ ΦΥΣΙΝ. ΕΝ ΔΕ ΤΑΙΣ
ΕΟΡΑΤΙΑΣ ΜΑΛΙΣΤ΄ ΕΙΣ ΕΠΙΝΟΙΑΝ ΑΥΤΗΣ ΒΑΔΙΖΟΝΤΑ ΔΙΑ ΤΟ ΤΟΥΝΟΜΑ
ΠΑΝΤΑ ΑΝΑ ΣΤΟΜ΄ ΕΧΕΙΝ ΠΙΣΤΕΙ ΣΦΟΔΡΟΤΕΡΟΣ ΚΑΤΑΣΧΕΙΝ ΤΗΝ.