Ο συγγραφέας Χρήστος Γιαπιτζάκης, Επίκουρος Καθηγητής Νευρογενετικής Πανεπιστημίου Αθηνών

Φίλες και Φίλοι, Κυρίες και Κύριοι, Σας καλωσορίζω στην παρουσίαση του βιβλίου “Επικουρείων Δόξαι, Η Τέχνη της Ευδαιμονίας (3η έκδοση)” από τον εκδοτικό οίκο Παπασωτηρίου. Σας ευχαριστώ που με τιμάτε με την παρουσία σας εδώ. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τις φιλόξενες εκδόσεις Παπασωτηρίου για την συνεργασία μας. Ευχαριστώ την σύζυγό μου Ελένη για την βοήθειά της όλα αυτά τα χρόνια που ασχολήθηκα με την συγγραφή των διαφόρων εκδόσεων του βιβλίου. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τους εξαιρετικούς ανθρώπους και φίλους που θα μιλήσουν για το βιβλίο μου και τους οποίους θα παρουσιάσω σε λίγο. Πρώτα θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας συνοπτικά τον λόγο που με ώθησε να γράψω αυτό το βιβλίο. Ξέρετε, είμαι ένας επιστήμονας που σας διαβεβαιώνω ότι το μέλλον είναι απρόβλεπτο. Πριν 22 χρόνια, τότε που έπαιρνα το διδακτορικό μου στην Ιατρική Γενετική και δημιουργούσα το πρώτο Εργαστήριο Νευρογενετικής στην χώρα μας στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, αν μου έλεγε κάποιος ότι θα έγραφα ένα τέτοιο βιβλίο θα τον θεωρούσα παρανοϊκό. Αφενός δεν γνώριζα φιλοσοφία και δεν είχα ακούσει ούτε το όνομα του φιλοσόφου Επίκουρου. Αφετέρου δεν είχα αντιληφθεί ότι είχα καλές βάσεις γνώσης των Αρχαίων Ελληνικών από το σχολείο. Όμως, στην επόμενη δεκαετία συνάντησα τόσες αντιξοότητες, παραλογισμούς και χυδαιότητα από ορισμένους δήθεν μορφωμένους ανθρώπους στο Πανεπιστήμιο και την ευρύτερη ελληνική κοινωνία, που δεν μπορούσα να εξηγήσω με τις επιστημονικές γνώσεις που είχα.

Στράφηκα λοιπόν στην μελέτη της φιλοσοφίας και αντιλήφθηκα τις αιτίες του παραλογισμού, της απατεωνίας και της μισάνθρωπης συμπεριφοράς κάποιων δυστυχισμένων νευρωτικών. Παράλληλα, ανακάλυψα την ανθρωπιστική και ψυχοθεραπευτική φιλοσοφία του Επίκουρου. Ήταν μεγάλη ανακούφιση η σκέψη του και άρχισα να καταγράφω τις σοφές φράσεις του σε ένα μικρό τετραδιάκι για να τις έχω μαζί μου και να αντιμετωπίζω την αδυσώπητη καθημερινότητα. Έγραφα τις φράσεις στο πρωτότυπο κείμενο, αφού αντιλήφθηκα ότι είχα καλή γνώση της Αρχαίας Ελληνικής, ενώ κάποιες τις απέδιδα στην σύγχρονη γλώσσα. Το τετραδιάκι σταδιακά γέμισε από φράσεις γεμάτες αλήθεια και μετά φούντωσε η επιθυμία μου να μοιραστώ την Επικούρεια σοφία με τους συνανθρώπους μου.

Γι' αυτό θεωρώ πως το βιβλίο που παρουσιάζεται σήμερα γράφτηκε παρορμητικά, από την ανάγκη μου να καταλάβω και να αντιδράσω στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα του Μεσαίωνα, της Φεουδαρχίας και της χυδαιότητας, που δεν αξίζει στους έμφρονες ανθρώπους αυτής της όμορφης χώρας.

Μακρηγόρησα όμως, και ήρθε η ώρα να παρουσιάσω με την σειρά τους εξαιρετικούς αποψινούς ομιλητές. Με την σειρά που θα μιλήσουν, είναι:

α) ο Τάκης Παναγιωτόπουλος, Πληροφορικός - Ιδρυτικό Μέλος “Κήπου Αθηνών”,

β) ο Ηλίας Τεμπέλης, Αναπληρωτής Καθηγητής Φιλοσοφίας της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων,

γ) ο Γιώργος Γκόνης, Δρ. Ιατρός Χειρουργός – Υποστράτηγος ε.α. - Συγγραφέας,

δ) ο Γιώργος Μπακογιάννης, Φυσικός M.Sc. - Ιδρυτικό Μέλος “Κήπου Αθηνών”.

Το πάνελ των ομιλητών, από αριστερά Τάκης Παναγιωτόπουλος, Πληροφορικός, ο Ηλίας Τεμπέλης,Αναπλ. Καθηγητής Φιλοσοφίας, ο συγγραφέας Χρήστος Γιαπιτζάκης, Επίκουρος Καθηγητής, ο Γιώργος Γκόνης, Δρ. Ιατρός Χειρουργός, Υποστράτηγος ε.α. και Συγγραφέας και ο Γιώργος Μπακογιάννης, Φυσικός

Οι ομιλίες

Τάκης Παναγιωτόπουλος

Πληροφορικός

Κυρίες και κύριοι, φίλοι και φίλες της επικούρειας φιλοσοφίας,

έχω την τιμή να ανοίξω την παρουσίαση της 3ης έκδοσης του βιβλίου ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΩΝ ΔΟΞΑΙ του συγγραφέα και φίλου μας Χρήστου Γιαπιτζάκη, στον ζεστό και φιλόξενο αυτό χώρο του βιβλιοπωλείου και των εκδόσεων ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ.

Κοιτάξτε αυτό το όμορφο βιβλίο που η όψη του μας προσκαλεί να το ξεφυλλίσουμε και να ενεργοποιήσουμε τις υπόλοιπες αισθήσεις της αφής, της ακοής και της όσφρησης, να το νοιώσουμε.. Το τυπωμένο βιβλίο έχει μια μοναδική ξεχωριστή και αναντικατάστατη απόλαυση στην ανάγνωσή του. Κι αυτό σας το λέει ένας άνθρωπος που δημοσιεύει ηλεκτρονικά κείμενα κι επιμελείται την ηλεκτρονική σελίδα της επικούρειας φιλοσοφίας www.epicuros.gr Έτσι λοιπόν το εξαιρετικό τύπωμα, οι όμορφες γραμματοσειρές, οι καλαίσθητες σελίδες, μας εισάγουν στην απόλαυση της ανάγνωσης του περιεχομένου του.

Το βιβλίο αυτό επιτελεί πολλαπλούς σκοπούς στην παρουσίαση της Επικούρειας Φιλοσοφίας.

Πρώτον ως εισαγωγή στην ίδια την επικούρεια φιλοσοφία, της παρουσίασης της προσωπικότητας του Επίκουρου και της εποχής του και της ιστορίας της σχολής, αλλά και την σχέση του με τις υπόλοιπες σχολές της εποχής. Η πληροφορία δεν σταματά όμως εκεί αλλά συνεχίζει έως τις ημέρες μας με την παρουσίαση της επίδρασης της επικούρειας φιλοσοφίας στην σύγχρονη εποχή. Η απόκτηση του βιβλίου αυτού είναι λοιπόν μια πολύ καλή πρόταση για να γνωρίσουμε τον επικούρειο Κήπο.

Δεύτερον είναι ένα βιβλίο, από τα λίγα που κυκλοφορούν στην Ελλάδα, με κείμενα των πηγών της επικούρειας φιλοσοφίας, πολλά εξ αυτών δημοσιευμένων για πρώτη φορά, με την απόδοση στην σύγχρονη ελληνική από τον βαθιά γνώστη του Επίκουρου φίλο Χρήστο Γιαπιτζάκη, να επιτελεί τον σκοπό της αφού αναδεικνύει με το παραπάνω το νόημα του αρχαίου κειμένου.

Τρίτον, η θεματολογική παρουσίαση των Δοξών με αλφαβητική σειρά με εύχρηστο ευρετήριο, αποτελεί ένα πραγματικά εξαιρετικό επικούρειο φιλοσοφικό λεξικό. Μάλιστα στις τελευταίες σελίδες υπάρχει κι ένα ερμηνευτικό λεξικό των βασικών επικούρειων εννοιών.

Με χαρά είδα ότι η τρίτη έκδοση του βιβλίου, έχει να μας προσφέρει σημαντική αύξηση της ύλης του, τόσο στην εισαγωγή του όσο και στις Δόξες. Έτσι από την πρώτη έκδοση που περιείχε 120 Δόξες, ο συγγραφέας στην τρίτη έκδοση μας προσφέρει 220, που αναλυτικότερα θα αναφερθούν οι επόμενοι ομιλητές.

Τέλος θέλω να πω ότι με την έκδοση αυτή, που αξίζει πραγματικά να την αποκτήσετε, γινόμαστε πλουσιότεροι στις πηγές της αγαπημένης μας φιλοσοφίας, κι αυτό χάριν στον αξιέπαινο κόπο του Χρήστου Γιαπιτζάκη. Όμως ο συγγραφέας νομίζω ότι δεν ήταν μόνος του στην πορεία του έργου αυτού, αλλά ότι ο καρπός του στηρίχθηκε στην επικούρεια φιλία μας. Φίλε Χρήστο σε ευχαριστώ για το έργο σου και για την φιλία σου.

Κυρίες και κύριοι σας ευχαριστώ για την προσοχή σας

Ο φιλόξενος χώρος εκδηλώσεων του βιβλιοπωλείου Παπασωτηρίου, με τους φίλους της Φιλοσοφίας

Ηλίας Τεμπέλης

Αναπλ. Καθηγητής Φιλοσοφίας

Το τελευταίο διάστημα διαπιστώνουμε μία πολύ αξιόλογη άνθηση σχετικά με τη μελέτη της επικούρειας φιλοσοφίας. Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι δύο πάπυροι γραμμένοι στα ελληνικά, που είχαν θαφτεί στις στάχτες του Βεζούβιου στην πόλη Herculaneum, για πρώτη φορά αποκαλύπτουν τα μυστικά τους, καθώς Ιταλοί και Γάλλοι επιστήμονες κατάφεραν, με τη βοήθεια μιας νέας ισχυρής τεχνικής ακτίνων Χ, να διαβάσουν τις πρώτες λέξεις αυτών των χειρογράφων χωρίς να χρειαστεί να τα ανοίξουν λόγω της εύθραυστης κατάστασής τους. Γνωρίζουμε, βέβαια, ότι αυτοί οι πάπυροι είναι σημαντική πηγή έργων της επικούρειας φιλοσοφίας και αναμένουμε με ενδιαφέρον τα αποτελέσματα αυτής της αποκάλυψης. Σε λίγες ημέρες πραγματοποιείται στον Γέρακα της Αττικής το Πέμπτο Πανελλήνιο Συμπόσιο Επικούρειας Φιλοσοφίας, ενώ σήμερα στον φιλόξενο χώρο των Εκδόσεων Παπασωτηρίου παρουσιάζεται η τρίτη έκδοση του βιβλίου του Χρήστου Γιαπιτζάκη Επικουρείων Δόξαι, Η τέχνη της ευδαιμονίας

Όπως ο ίδιος ο συγγραφέας εξομολογείται, το βιβλίο αυτό γράφτηκε μόνο του, παρορμητικά, χάρη στην καταλυτική επίδραση που του άσκησαν οι λόγοι του Επίκουρου. Έτσι, οι σημειώσεις που κρατούσε σε ένα τετράδιο έδωσαν υπόσταση σε μια θεματική ανθολογία, σε μια θεματική επιτομή που έλειπε από την επικούρεια βιβλιογραφία. Ο ρόλος του Χρήστου Γιαπιτζάκη ως συγγραφέα, ο οποίος έχει ήδη δημοσιεύσει δεκάδες φιλοσοφικά δοκίμια και είναι ιδρυτικό μέλος των Φίλων της Επικούρειας Φιλοσοφίας «Κήπος των Αθηνών», σε αυτό το βιβλίο είναι μεταπρατικός, συλλεκτικός και μεταλαμπαδευτικός. Αποβλέπει, και πιστεύω ότι το κατάφερε, στο να μεταφέρει τον λόγο του Επίκουρου και των μαθητών του στον σημερινό άνθρωπο, που μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο μορφωμένος, αλλά σίγουρα επιποθεί να μεταβεί από τη μιζέρια της καθημερινότητας σε μια πνευματική όαση ευδαιμονίας, από τη ζωή της αφροσύνης και της κενολογίας στη ζωή της φρόνησης και της επικούρειας φιλοσοφίας. Η έκδοση αυτή κατέστη απαραίτητη όχι μόνο επειδή οι πρώτες δύο εκδόσεις του βιβλίου (2008 και 2010) είχαν εξαντληθεί προ πολλού, αλλά και διότι σε αυτό το διάστημα ο συγγραφέας είχε την άνεση να μελετήσει και να συζητήσει περαιτέρω την επικούρεια φιλοσοφία και έτσι να την αντιληφθεί ως την ενοποιητική βάση όλων των κύριων χαρακτηριστικών του σύγχρονου ανθρωπισμού, ο οποίος ταιριάζει σε κάθε άνθρωπο που σέβεται τον εαυτό του, ειδικά τώρα, με δεδομένη και τη διόγκωση της κοινωνικής και οικονομικής κρίσης. Έτσι, η πρόσφατη πνευματική πορεία του συγγραφέα εμπεριέχεται συμπυκνωμένη στη νέα έκδοση του βιβλίου του. Την ίδια στιγμή έχουν περιληφθεί σε αυτήν και γνώμες του Επίκουρου, οι οποίες αποδίδονται στα νέα ελληνικά για πρώτη φορά.

Το εισαγωγικό κεφάλαιο φέρει τον εύγλωττο τίτλο «Η τέχνη της ευδαιμονίας (Η Επικούρεια φιλοσοφία)» (σσ. 23-78). Σε αυτό ο αναγνώστης πρώτα βρίσκει έναν κατατοπιστικό βίο του Επίκουρου, όπου, μεταξύ άλλων, γίνεται εκτενής λόγος για τις φιλοσοφικές σπουδές του. Επισημαίνεται το γεγονός ότι ήταν ο μοναδικός αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος που διδάχθηκε τις απόψεις τεσσάρων φιλοσοφικών σχολών (πλατωνική, αριστοτελική, δημοκρίτεια και πυρρωνική). Έτσι, καταδεικνύεται πώς ο φιλόσοφος, μέσα από την κριτική στάση του έναντι των παλαιότερων φιλοσοφικών συστημάτων, διαμόρφωσε τη δική του κοσμοθεωρία και κατέστη ο πρώτος διαφωτιστής της ανθρωπότητας. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι ο Επίκουρος δεν ήθελε να πρωτοτυπήσει, αλλά να καταλήξει σε μια κοσμοθεωρία χωρίς εννοιολογικά κενά, χρησιμοποιώντας με διορατικότητα και ευθυκρισία ο,τιδήποτε σωστό υπήρχε στις απόψεις των προγενεστέρων του. Έτσι, συνδυάζοντας παρατηρήσεις από κάθε γνωστικό αντικείμενο και εφαρμόζοντας μια εμπειρική μεθοδολογία απόκτησης βέβαιης γνώσης, τον Κανόνα, οικοδόμησε μια εξαιρετικά συνεκτική κοσμοθεωρία χωρίς εννοιολογικές αντιφάσεις. Ο Χρήστος περιγράφει αναλυτικά το φιλοσοφικό σύστημα του Επίκουρου (σσ. 35-54) δίδοντας έμφαση πρώτα στον Κανόνα για την απόκτηση βέβαιης γνώσης, και ειδικότερα στα τέσσερα κριτήρια της αλήθειας, στις βασικές αρχές που απορρέουν από την παρατήρηση της φύσης, στην εμπειρική μεθοδολογία επιμαρτύρησης ή αντιμαρτύρησης και στην αποδοχή πολλών πιθανών θεωριών με αντικειμενικότητα. Στη συνέχεια γίνεται λόγος για τη φυσική φιλοσοφία του Επίκουρου και ειδικότερα για τους τρεις βασικούς άξονες, στους οποίους κινείται, δηλ. την ατομική θεωρία εμπλουτισμένη με την έννοια του τυχαίου, την επέκταση της ισχύος των φυσικών νόμων του σύμπαντος και στους ανθρώπους, και την αξιοπιστία των αισθήσεων για την κατανόηση της φύσης. Ακολουθεί εκτενής συζήτηση για την ηθική φιλοσοφία του Επίκουρου, βάσει της οποίας ο άνθρωπος αποτελεί τμήμα της φύσης, στοχεύει στην επιδίωξη της ηδονής και στην αποφυγή του πόνου, και θεωρεί τη φιλία αυτοσκοπό, ο οποίος είναι συνεκτικός κρίκος της κοινωνίας. Ακόμη, καταδεικνύεται ότι το ηθικό σύστημα του Επίκουρου βασίζεται στην επιδίωξη της ευτυχίας. Έτσι, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πλέον τους τουλάχιστον επτά λόγους, για τους οποίους ο συγγραφέας θεωρεί τον Επίκουρο μοναδικό φιλόσοφο. Πρώτα απ’ όλα, ο Επίκουρος ήταν ο πρώτος ανθρωπιστής φιλόσοφος, αφού τον ενδιέφερε η ευτυχία όλων των ανθρώπων. Δεύτερο, ήταν ο πρώτος υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής, επειδή ήθελε να αντιμετωπίσει την ψυχική ταραχή που οφείλεται στον φόβο του θανάτου. Ήταν ακόμη ο πρώτοςδιαφωτιστής φιλόσοφος, αφού πίστευε ότι μόνο με την παρατήρηση της φύσης και την επιστήμη θα απαλλαγούν οι άνθρωποι από τις δεισιδαιμονίες και τους παράλογους μεταφυσικούς φόβους. Και δεν μας διαφεύγει, επίσης, το ότι ο Επίκουρος ήταν ο πρώτος που μίλησε για την αληθινή ευλάβεια ως θαυμασμό για την υπέροχη και ευδαίμονα φύση των θεών, για την ύπαρξη του τυχαίου στη φύση, που επιτρέπει την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου, για τη σύνδεση της ελεύθερης βούλησης με τη φρόνηση και την ηδονική άσκηση της αρετής και για την πρόοδο της ανθρωπότητας από την πρωτόγονη στην πολιτισμένη εποχή. Αυτή συντελείται με την παρατήρηση της φύσης, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και με την ηθική και πολιτιστική ωρίμανση των ανθρώπων.

Εδώ πρέπει να επισημανθεί ότι, όπως υπογραμμίζει ο συγγραφέας στο υποκεφάλαιο με τίτλο «Η μετεξέλιξη της Ελληνιστικής φιλοσοφίας» (σσ. 54-61), ο Επίκουρος συνέβαλε στη δημιουργία της πειραματικής επιστήμης, δεδομένου ότι ο Περιπατητικός φιλόσοφος Στράτων ο Λαμψακηνός κάνοντας συστηματικά πειράματα με στερεά, υγρά και αέρια επιβεβαίωσε τις απόψεις του Επίκουρου για το ότι στη φύση τα πάντα αποτελούνται από μικροκοσμικά αόρατα σωματίδια και κενό. Μαθητές του Στράτωνα υπήρξαν ο Αρίσταρχος ο Σάμιος, ο Ερασίστρατος και στην επόμενη γενιά Περιπατητικών συγκαταλέγονται ο Ερατοσθένης, ο Αρχιμήδης, ο Ίππαρχος, ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς και άλλοι επιστήμονες. Έτσι, από αυτό και από επιπλέον στοιχεία προκύπτει ότι κατά την ελληνιστική εποχή οι Επικούρειοι και οι Περιπατητικοί είχαν στενές σχέσεις τόσο σε ό,τι αφορά την επιστήμη, αλλά και στην ευρύτερη αθηναϊκή κοινωνία. Αρχηγοί της επανάστασης των Αθηναίων κατά των Ρωμαίων κατά τον μιθριδατικό πόλεμο του 88-86 π.Χ. ήταν ο Επικούρειος φιλόσοφος Αριστίων και ο Περιπατητικός φιλόσοφος Αθηνίων. Επίσης, ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιέας, ένας από τους μεγαλύτερους αρχαίους σχολιαστές του Αριστοτέλη, δεν δίσταζε να διορθώσει σε αρκετά σημεία τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, για να δεχθεί απόψεις του Επίκουρου.

Στο βιβλίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το ότι ο Χρήστος Γιαπιτζάκης παρακολουθεί συνοπτικά την επακολουθήσασα παρακμή της επικούρειας φιλοσοφίας και ακολούθως την αναβίωσή της στην Ευρώπη από τον 15ο αιώνα και εξής, μετά δηλ. την ανακάλυψη του ποιήματος του Επικούρειου φιλόσοφου Λουκρήτιου «Περί της φύσεως των πραγμάτων». Από τον 19ο αιώνα η επιστήμη απέδειξε χωρίς αμφιβολία την εγκυρότητα της επικούρειας φιλοσοφίας. Όπως έλεγε και ο Νίτσε, «Η επιστήμη έχει βαλθεί να επιβεβαιώσει τον Επίκουρο»! Τουλάχιστον σε οκτώ επιστήμες – Φυσική, Χημεία, Αστρονομία, Βιολογία, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία και Μεθοδολογία της Επιστήμης –, είναι αποδεκτές επικούρειες απόψεις, που έχουν επαληθευθεί από σύγχρονες πειραματικές έρευνες. Το διαχρονικό μήνυμα του Επίκουρου αποτελεί τη βάση της πειραματικής επιστήμης, της υπαρξιακής ψυχολογίας της ευτυχίας, του κοινωνικού συμβολαίου, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της ηθικής του ωφελιμισμού. Έτσι, λοιπόν, στο υποκεφάλαιο με τίτλο «Η σημασία της Επικούρειας φιλοσοφίας» (σσ. 61-68) αποδεικνύεται τεκμηριωμένα ότι με την ευρυμάθεια, τη συνθετική του ικανότητα και τη διορατικότητά του ο Επίκουρος είχε προχωρήσει την ανθρώπινη σκέψη σε δυσθεώρητα ύψη για την εποχή, με κίνητρα τη φιλαλήθεια και τον ανθρωπισμό.

Μία μελέτη για τον Επίκουρο, ακόμη και γραμμένη από έναν οπαδό της φιλοσοφίας του, όπως ο Χρήστος Γιαπιτζάκης, δεν μπορεί παρά να κάνει λόγο και για τους αντίπαλους του Επίκουρου, οι οποίοι ήταν πολλοί. Έτσι, στο υποκεφάλαιο με τίτλο «Η διαχρονική καταπολέμηση της Επικούρειας φιλοσοφίας» (σσ. 68-72) καταγράφονται οι ποικίλες συκοφαντίες που κατά καιρούς είχαν εκτοξευθεί, για να αποδειχθεί ότι τα τελευταία δύο χιλιάδες χρόνια έχουμε πολλά παραδείγματα μεθοδευμένων προσπαθειών παραποίησης, αλλά και αποσιώπησης των απόψεων του Επίκουρου. Ακόμη και σήμερα η επικούρεια φιλοσοφία κατά κανόνα δεν διδάσκεται στα σχολεία και στα πανεπιστήμια και σχεδόν ποτέ δεν συζητείται σε σχέση με τη μεθοδολογία και τις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης. Ευτυχώς, δεν λείπουν διαχρονικά εκείνοι που μίλησαν με σεβασμό για το μεγαλείο του Επίκουρου, παρά το γεγονός ότι οι ίδιοι δεν ήταν Επικούρειοι. O συγγραφέας στο υποκεφάλαιο με τίτλο «Η αναγνώριση του Επίκουρου από ανθρώπους με ευρύτητα πνεύματος» (σσ. 72-74) μνημονεύει απόψεις, τις οποίες διατύπωσαν ο Ερατοσθένης, ο Καρνεάδης, ο Σενέκας, ο Σέξτος ο Εμπειρικός, ο Έρασμος, ο Μαρξ και οι Νίτσε.

Στη σημερινή εποχή της κοινωνικοοικονομικής κρίσης, όμως, στην Ευρώπη οι απόψεις του Επίκουρου αγνοούνται. Έτσι, ο Χάρτης των Βασικών Δικαιωμάτων των Πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν περιλαμβάνει το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου στην ευτυχία, αφού προτεραιότητα έχουν άλλα αφηρημένα αγαθά ή οικονομικά μεγέθη. Εδώ, λοιπόν, υπάρχει, όπως τονίζει ο συγγραφέας, μια ιστορική ανάγκη, δηλ. να αναγνωριστεί το ανθρώπινο δικαίωμα της ευδαιμονίας, έτσι ώστε οι Ευρωπαίοι να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους και η Ευρωπαϊκή Ένωση τις πολιτικές της με στόχο ένα φωτεινότερο και ευτυχέστερο μέλλον. Σε προσωπικό επίπεδο ο καθένας μας θα πρέπει να αποφασίσει αν θα συνεχίσει να πιστεύει σε απάνθρωπες ιδέες που χωρίζουν τους ανθρώπους, ή αν θα επιλέξει τις ανθρωπιστικές αξίες που ενώνουν όλους τους ανθρώπους και οδηγούν στην ευτυχία των πολλών. Ας δεχθούμε ότι κάπως παρήγορο προς αυτήν την κατεύθυνση είναι το ότι ήδη στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, την οποία συνέταξε ο Επικούρειος Τόμας Τζέφφερσον, γίνεται λόγος για το δικαίωμα της αναζήτησης της ευτυχίας, και, επίσης, το ότι ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών πρόσφατα καθιέρωσε την 20ή Μαρτίου ως Διεθνή Ημέρα Ευδαιμονίας, αναγνωρίζοντας έτσι την αναζήτηση της ευδαιμονίας ως βασικό σκοπό και δικαίωμα του ανθρώπου.

Πυρήνας του βιβλίου είναι οι γεμάτες σοφία γνώμες του Επίκουρου (σσ. 78-190). Αυτές οι 220 φράσεις, προτάσεις και εκτενείς παράγραφοι προέρχονται από τον Επίκουρο, τους μαθητές του και από ένα μεγάλο εύρος αρχαίων πηγών. Φυσικά είναι σε μορφή αποσπασματική, δεδομένου ότι η συντριπτική πλειοψηφία των έργων των Επικουρείων έχει, όπως γνωρίζουμε, καταστραφεί είτε από τη μισαλλοδοξία κάποιων ανθρώπων, είτε από τη φθορά του χρόνου. Για τη λειτουργικότερη παράθεση των γνωμών του Επίκουρου ο συγγραφέας έχει επιλέξει τη μέθοδο της θεματικής ανθολογίας κατ’ αλφαβητική σειρά, η οποία είναι κατατοπιστική και επεξηγηματική. Έτσι, για παράδειγμα, υπό το γράμμα Δ από τις πέντε γνώμες του Επίκουρου σχετικά με τη δικαιοσύνη, διευκρινίζεται ότι η πρώτη αναφέρεται στη δικαιοσύνη σε σχέση με την αταραξία, μία άλλη στη δικαιοσύνη σε σχέση με την κοινωνικότητα, τον νόμο, το συμφέρον και τη φύση κ.ο.κ. Αυτή η μεθοδολογία επιτρέπει σε κάθε καταγεγραμμένη γνώμη να μιλήσει εύκολα στο νου του αναγνώστη, έτσι ώστε η μελέτη του περιεχομένου της στη συνέχεια να μιλήσει και στην καρδιά του. Σε όλες τις γνώμες του Επίκουρου αναγράφεται το αρχαίο κείμενο, ακολουθεί η νεοελληνική μετάφραση, πάντα με γλαφυρότητα, αλλά και με ακρίβεια στην απόδοση της επικούρειας ορολογίας, και τέλος αναγράφεται η πλήρης παραπομπή στο αρχαίο έργο απ’ όπου προέρχεται. Εντυπωσιάζει πραγματικά η πληθώρα των εννοιών, τις οποίες βρίσκει ο αναγνώστης τόσο ωραία ταξινομημένες σε αυτό το βιβλίο.

Αν θέλει κάποιος να δώσει εδώ απόψε ένα χαρακτηριστικό δείγμα μεταφρασμένης γνώμης του Επίκουρου δυσκολεύεται πολύ. Έτσι, χωρίς να αδικώ κάποια άλλη γνώμη του αρχαίου φιλοσόφου που μπορεί να παρουσιάζει μείζον ενδιαφέρον, θα πρότεινα να σας διαβάσω την απόδοση του Χρήστου Γιαπιτζάκη ως προς τη χαρακτηριστική γνώμη του Επίκουρου περί φιλοσοφίας, όπως αυτή σχετίζεται με το γήρας, τη νιότη, την ευτυχία, τη ζωή, τον φόβο, τον χρόνο και την ψυχολογία. Η γνώμη αυτή είναι η υπ’ αριθ. 200 στο βιβλίο (σσ. 174-175) και προέρχεται από την επιστολή Πρ?ς Μενοικέα (Διογ. Λαέρτ., Χ 122):

Ούτε όταν είναι κάποιος νέος δεν πρέπει να αμελεί να φιλοσοφεί, ούτε όταν είναι γέρος δεν πρέπει να κουράζεται να φιλοσοφεί. Διότι ούτε ανώριμος είναι κανείς ούτε υπερβολικά ώριμος για την υγεία της ψυχής. Εκείνος μάλιστα που λέει ότι δεν έχει χρόνο να φιλοσοφήσει ή ότι έχει περάσει ο χρόνος για φιλοσοφία είναι όμοιος με εκείνον που λέει ότι δεν έχει χρόνο να ευτυχήσει ή ότι έχει περάσει η ώρα της ευτυχίας. Κατά συνέπεια, πρέπει να φιλοσοφούν και ο γέρος και ο νέος. Ο πρώτος, ενώ γερνάει, για να χαίρεται τα αγαθά σαν νέος με την ευχάριστη ανάμνηση του παρελθόντος, και ο δεύτερος, αν και νέος, να είναι συγχρόνως ώριμος αφού δεν θα φοβάται το μέλλον. Πρέπει λοιπόν να μελετάμε εκείνα που φέρνουν την ευτυχία, διότι όταν είναι αυτή παρούσα έχουμε τα πάντα, ενώ όταν λείπει η ευτυχία κάνουμε τα πάντα για να την αποκτήσουμε.

Το βιβλίο ολοκληρώνεται (σσ. 191-215) με ένα πολύ χρήσιμο «Ερμηνευτικό Λεξικό Επικούρειων Όρων (με αντίστοιχες χαρακτηριστικές παραπομπές)», τις «Συντομογραφίες Παραπομπών», ένα «Ευρετήριο» και μια «Επιλεγμένη Βιβλιογραφία».

Εδώ νομίζω ότι μπορούμε να ακούσουμε την άποψη ενός από τους αναγνώστες του βιβλίου, ο οποίος την κατέγραψε στην ιστοσελίδα των εκδόσεων Παπασωτηρίου:

Συνοπτική αλλά εύστοχη και πλήρης παρουσίαση της φιλοσοφίας των επικούρειων. Το εισαγωγικό μέρος είναι ιδιαίτερα κατατοπιστικό και αναδεικνύει την ανθρωπιστική και την επιστημονική πλευρά του Επίκουρου. Οι φράσεις των επικούρειων που είναι το κύριο μέρος του βιβλίου σκιαγραφούν μια σαφή εικόνα του επικουρισμού. Το βιβλίο είναι χρήσιμο για κάθε φιλοσοφούντα ή φιλόλογο που διδάσκει φιλοσοφία.

Συμπερασματικά, πιστεύω ότι ο Χρήστος Γιαπιτζάκης κατόρθωσε με εξαιρετική επιτυχία να επιτρέψει στον σημερινό αναγνώστη να εμβαθύνει στα νοήματα της επικούρειας φιλοσοφίας και να εστιάσει στην επικαιρότητά της για τις σημερινές κοινωνίες, που βιώνουν έντονη την ιστορική ανάγκη της υιοθέτησης και εφαρμογής της. Επίσης, ανέδειξε με ιδιαίτερο τρόπο τις επιστημονικές εκείνες αλήθειες που πρωτοδιατυπώθηκαν από τον Επίκουρο και πραγματικά ώθησαν τον άνθρωπο να πραγματοποιήσει άλματα στη γνώση τόσο του εαυτού του όσο και του σύμπαντος κόσμου.