Η ανακάλυψη της Μεγάλης Επιγραφής του Διογένη στα Οινόανδα.

του Τάκη Παναγιωτόπουλου, πρώτη δημοσίευση περιοδικό Ο ΚΗΠΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ Τ.ΙΒ, 2010 α΄έκδ., 2016 β΄έκδ.

Τα Οινόανδα

Η πόλη Οινόανδα εντοπίζεται στην ενδοχώρα της Ιωνίας, απέναντι από τη Ρόδο και στα όρια της περιοχής της βορινής Λυκίας, κοντά στον άνω ρου του ποταμού Ξάνθου. Υπήρξε μέλος της τετραπόλεως μαζί με αυτές της Κυβήρας, Βουβώνος και Βαλβούρων. Το 84 π.χ.χ. προσαρτήθηκε από τους Ρωμαίους στη Λυκία. Τα Οινόανδα ήταν χτισμένα αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 1400 - 1532 μέτρων, με θέα το οροπέδιο της περιοχής.
Σήμερα ο τόπος είναι ακατοίκητος και μόνο τα ερείπια δηλώνουν το μεγαλείο του πολιτισμού που αναπτύχθηκε κάποτε στο μέρος αυτό. Τα ερείπια αυτά ανήκουν στην άλλοτε πόλη που διέθετε θέατρο, στάδιο, αγορά με εντυπωσιακά κτήρια, οδούς με περίκαλες οικίες, υδραγωγείο κ.λ.π.. Η πόλη αυτή διενεργούσε εκτεταμένο εμπόριο σε απομακρυσμένες περιοχές, διοργάνωνε μουσικούς και αθλητικούς αγώνες και όπως θα δούμε αναλυτικά παρακάτω παρήγαγε και διέδιδε την επικούρεια φιλοσοφία.

H ανακάλυψη της πόλης

Τον 19ο αιώνα της σύγχρονης χρονολόγησης, εκατοντάδες περιηγητές σάρωναν τον ελλαδικό χώρο με κύριους οδηγούς τα διασωθέντα έργα του Παυσανία, του Στράβωνα και άλλα κείμενα όπως του Ομήρου, Ηρόδοτου, Πλούταρχου και του Πλίνιου του Πρεσβύτερου. Στόχο είχαν την καταγραφή ευρημάτων του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού αλλά και την απόκτηση πλήθους αυτών.
Σε μια τέτοια εξόρμηση το 1841-1842 οι Βρετανοί Hoskyn και Edward Forbes αρχικά μόνοι τους και μετέπειτα με τη συνοδεία του πλοίαρχου Abel Brimage Spratt(μετέπειτα ναύαρχου) που τους μετέφερε το πλοίο HMS(her Majesty's Ship) Beacon με πλοίαρχο τον Captain Grave, ταυτοποίησαν τα αρχαιολογικά τους ευρήματα με την αρχαία ελληνική πόλη Οινόανδα, για πρώτη φορά στην εποχή μας. Το 1843 έγινε και σχετική δημοσίευση από τον Hoskyn στην Εφημερίδα της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας. Επιπλέον τα αποτελέσματά τους δημοσιεύθηκαν το 1847 σε δύο τόμους, με τίτλο "Ταξίδια στην Λυκία". Στα ταξίδια αυτά το πλοίο HMS Beacon μετέφερε εκατοντάδες έργα τέχνης της αρχαιότητας στο Λονδίνο, τέσσερις δεκαετίες μετά τη γνωστή λεία του Έλγιν.

Η ανακάλυψη της αρχαίας επιγραφής

Οι πρώτοι εξερευνητές όμως δεν εντόπισαν ή δεν ενδιαφέρθηκαν για ένα συγκλονιστικό εύρημα, το οποίο ανακάλυψαν το έτος 1884 δύο Γάλλοι περιηγητές, οι Maurice Holleaux και Pierre Paris. Ανάμεσα στα ερείπια ανακάλυψαν πέντε πέτρινες επιγραφές με αποσπάσματα επικούρειας φιλοσοφίας.
Το 1885 ο Georges Cousin και ο Charles Diehl, συνεργάτες της αρχαιολογικής σχολής Αθηνών, επισκέφθηκαν το μέρος και ανακάλυψαν άλλα 22 τεμάχια της επιγραφής. Το 1889 ο Cousin ανακάλυψε άλλα 38. Το 1895 οι Αυστριακοί επιγραφολόγοι Rudolf Heberdey και Ernst Kalinka ανακάλυψαν και άλλα κομμάτια σε μια τιτάνια προσπάθεια, διαμορφώνοντας το συνολικό νούμερο των αποσπασμάτων σε 88 και έκαναν τη πρώτη δημοσίευση των κειμένων.

Το 1968 ο Βρετανός Martin Ferguson Smith ανακάλυψε άλλα 38 τεμάχια. Το 1974 μια έρευνα του Βρετανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Άγκυρας οδήγησε στην ανακάλυψη επιπλέον 86 τεμαχίων που δημοσιεύθηκαν από τον Smith. Το 1997, μια μικρή ανασκαφή, που πραγματοποιήθηκε από το Βρετανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Άγκυρας σε συνεργασία με το Μουσείο Fethiye, με τον Smith ως επιστημονικό διευθυντή, έφερε στο φως πολλά περισσότερα τμήματα της επιγραφής.
Το 2007 εφαρμόστηκαν οι νέες τεχνολογίες όπως αυτή του γεωγραφικού εντοπισμού μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών(επίγειων μετρήσεων με GPS, laser scan, αεροφωτογραφιών κ.λ.π. μέσων), για τη καταγραφή των τμημάτων της μεγάλης επιγραφής. Μέσα από τη διαδικασία αυτή εντοπίστηκαν τα ήδη καταγεγραμμένα και μερικά που είχαν καταγραφεί αλλά χαθεί στη διάρκεια των ετών, ενώ ανακαλύφθηκαν μέχρι το 2009, 50 νέα τεμάχια, ενώ η προσπάθεια συνεχίζεται.

Η επιγραφή

Οι πέτρινες αυτές αποσπασματικές επιγραφές τελικά αποδείχθηκε ότι ήταν μέρος μιας μεγάλης επιγραφής του 2ου αιων. μ.χ.χ., μήκους 65 μέτρων και ύψους 3,25 μέτρων, στην οποία αποτυπώνονταν επικούρειες φιλοσοφικές θέσεις. Δηλαδή οι ερευνητές βρέθηκαν εμπρός σ' ένα απολιθωμένο βιβλίο με άλλα λόγια, που επρόκειτο βεβαίως για ένα μοναδικό και μεγαλειώδες παγκοσμίως φιλοσοφικό μνημείο της ανθρωπότητας.
Η επιγραφή είχε το τίτλο ΔΙΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΥ ΟΙΝΟΑΝΔΕΟΣ ΠΕΡΙ ΑΙΣΘΗΣΕΩΣ ΚΑΙ ΦΥΣΕΩΣ ΕΠΙΤΟΜΗ. Συντάκτης και κατασκευαστής της επιγραφής ήταν ο Διογένης Οινοανδέας. Στο περιεχόμενό της ανέπτυσσε επικούρειες φιλοσοφικές θέσεις.
Η επιγραφή κάλυπτε έναν τοίχο που ήταν μέρος μιας καλαίσθητης ειδικά κατασκευασμένης στοάς. Είχε τοποθετηθεί στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης, στην αγορά, ώστε να είναι προσιτή σε όλους τους κατοίκους και επισκέπτες, ανεξαρτήτως κλιματολογικών συνθηκών.
Η επιγραφή ήταν επιμερισμένη σε θεματικές ζώνες. Η κάθε ζώνη επιμερίζονταν με τη σειρά της σε στήλες. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι το μέγεθος των γραμμάτων της επιγραφής μεγάλωνε κλιμακωτά προς τα ανώτερα τμήματα, έτσι ώστε να διαβάζονται άνετα ακόμη κι αυτά που υπήρχαν στα τρία μέτρα ύψος, με την ίδια ευκολία με αυτά που βρίσκονταν στο ύψος των ματιών του αναγνώστη. Με τον τρόπο αυτό ο αναγνώστης μπορούσε να διαβάσει με άνεση την επιγραφή τόσο με την εργονομική της κατασκευή όσο και με τη θεματική της ταξινόμηση.

Τα περιεχόμενα

Στην άνω ζώνη βρίσκουμε την “υπεράσπιση των γηρατειών” από το Διογένη. Στο αμέσως κατώτερο υπάρχουν διάφορα επικούρεια αξιώματα καθώς και επιστολές του Επίκουρου και του Διογένη προς τους επικούρειους φίλους τους. Στη συνέχεια υπάρχει η φυσική διατριβή της επικούρειας φιλοσοφίας και ακολουθούν η ηθική διατριβή και τέλος στο κατώτερο σημείο της επιγραφής σε μια συνεχή αράδα 65 μέτρων υπάρχουν οι Κύριες Δόξες.
Όλα αυτά τα απολίθωσε ο Διογένης όπως έγραψε με αυτή την αιτία: "ΟΡΩΝ ΤΟΥΣ ΠΛΕΙΣΤΟΥΣ ΤΑΙΣ ΚΕΝΑΙΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΔΟΞΑΙΣ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝΤΑΣ ΚΑΙ ΜΗ ΑΚΟΥΟΝΤΑΣ ΣΩΜΑΤΟΣ ΕΝΚΛΗΣΕΙΣ.... ΑΥΤΗ Η ΠΡΩΤΗ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΑΙΤΙΑ ΕΣΤΙΝ....". Έτσι λοιπόν, συνεχίζει να γράφει ότι: ΗΘΕΛΗΣΑ ΤΗ ΣΤΟΑ ΤΑΥΤΗ ΚΑΤΑΧΡΗΣΑΜΕΝΟΣ ΕΝ ΚΟΙΝΩ ΤΑ ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΠΡΟΘΕΙΝΑΙ ΦΑΡΜΑΚΑ, ΩΝ ΔΗ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΠΕΙΡΑΝ ΗΜΕΙΣ ΠΑΝΤΩΣ ΕΙΛΗΦΑΜΕΝ. Και με το τρόπο αυτό στόλισε τη πόλη με το φιλοσοφικό του κόσμημα, που έμελλε να γίνει μια από τις κύριες πηγές της επικούρειας φιλοσοφίας στη σύγχρονη εποχή.
Η επιγραφή στα μεταγενέστερα σκοτεινά χρόνια του μεσαίωνα διαλύθηκε με ανθρώπινη παρέμβαση και οι λίθοι χρησιμοποιήθηκαν σε άλλες χρήσεις, όπως οικίες, μέχρι που κι αυτές εγκαταλείφθηκαν πλήρως τον 9ο αιώνα, χρονολογία της πλήρους ερήμωσης της πόλης την εποχή που η ανθρωπότητα είχε βυθιστεί στον μεσαίωνα.

Η έκδοση των κειμένων της επιγραφής

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, οι ερευνητές αρχαιολόγοι και επιγραφολόγοι που προαναφέραμε, εργάστηκαν άοκνα για να αποκαλύψουν και να καταγράψουν τα επιγραφικά αυτά κείμενα, διεξάγοντας ανασκαφές, αποτυπώνοντας τις φράσεις, κατασκευάζοντας εκμαγεία και εφαρμόζοντας πλήθος άλλων τεχνικών, ώστε να μεταφέρουν τελικά την επικούρεια γνώση από τους διάσπαρτους λίθους της φιλοσοφίας στα σύγχρονα βιβλία. Χάριν σ΄αυτούς τους ανθρώπους έφτασε έως εμάς η επικούρεια φιλοσοφία όπως μας τη παρουσιάζει ο Διογένης, μέσα από το πολύ καλό ελληνικό βιβλίο των εκδόσεων Θύραθεν, με τίτλο “ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΟΙΝΟΑΝΔΕΑΣ – ΟΙ ΠΟΛΥΤΙΜΕΣ ΠΕΤΡΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ”.
Ελπίζουμε ότι κάποια μελλοντική στιγμή, να συμπληρωθεί το βιβλίο αυτό με τα νέα ευρήματα που συνεχώς έρχονται στην επιφάνεια και τα επικούρεια κείμενα να αυξηθούν και να συνεχίζουν να αυξάνονται και να μεταδίδονται προς επίτευξη της αναζήτησης της ευδαιμονίας μας, σε πείσμα και ενάντια όλων όσων εκείνων των μισανθρώπων που κάποτε θέλησαν να τα αφανίσουν δια παντός από προσώπου γης.

Αντί επιλόγου

Απ.56 “..την σοφία δεν γίνεται να την μεταδώσουμε παντού για το λόγο ότι δεν όλοι σε θέση να τη δεχτούν, αν υποθέσουμε ότι ήταν δυνατόν, τότε αληθινά ο βίος των θεών θα μεταβεί στους ανθρώπους, διότι όλα θα είναι μεστά δικαιοσύνης και φιλαλληλίας και δεν θα χρειάζονται ούτε οι νόμοι ούτε τα τείχη και όσα άλλα μηχανευόμαστε ο ένας για τον άλλο, όσο για τα αναγκαία περί της γεωργίας, τότε δεν θα έχουμε ούτε την ανάγκη των δούλων και μόνοι μας θα οργώνουμε και θα σκαύουμε τη γή και τα φυτά θα επιμελούμαστε και τους ποταμούς θα εκτρέπουμε..”

“..ΤΗΝ ΣΟΦΊΑ ΟΥ ΠΑΝΤΑΧΟΎ ΚΟΜΙΟΎΜΕΝ, ΕΠΕΙ ΠΆΝΤΕΣ ΜΗ ΔΎΝΑΝΤΑΙ, ΔΥΝΑΤΉΝ ΔΕ ΑΥΤΉΝ ΑΝ ΥΠΟΘΏΜΕΘΑ, ΤΌΤΕ ΩΣ ΑΛΗΘΏΣ Ο ΤΩΝ ΘΕΏΝ ΒΊΟΣ ΕΙΣ ΑΝΘΡΏΠΟΥΣ ΜΕΤΑΒΉΣΕΤΑΙ. ΔΙΚΑΙΟΣΎΝΗΣ ΓΑΡ ΈΣΤΑΙ ΜΕΣΤΆ ΠΆΝΤΑ ΚΑΙ ΦΙΛΑΛΛΗΛΊΑΣ, ΚΑΙ ΟΥ ΓΕΝΉΣΕΤΑΙ ΤΕΙΧΏΝ Ή ΝΌΜΩΝ ΧΡΕΊΑ ΚΑΙ ΠΆΝΤΩΝ ΌΣΑ ΑΛΛΉΛΟΥΣ ΣΚΕΥΩΡΟΎΜΕΥΑ. ΠΕΡΊ ΔΕ ΤΩΝ ΑΠΌ ΓΕΩΡΓΊΑΣ ΑΝΑΓΚΑΊΩΝ, ΩΣ ΟΥΚ ΕΣΌΜΕΝΩΝ ΗΜΕΊΝ ΤΌΤΕ ΔΟΎΛΩΝ ΚΑΙ ΓΑΡ ΑΡΌΣΟΜΕΝ ΑΥΤΟΙ ΚΑΙ ΣΚΆΨΟΜΕΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΥΤΏΝ ΕΠΙΜΕΛΗΣΌΜΕΘΑ ΚΑΙ ΠΟΤΑΜΟΎΣ ΠΑΡΕΤΡΈΨΟΜΕΝ...” Διογένης

απόδ. Τάκης Παναγιωτόπουλος

ΠΗΓΕΣ

-ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΟΙΝΟΑΝΔΕΑΣ – ΟΙ ΠΟΛΥΤΙΜΕΣ ΠΕΤΡΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΘΥΡΑΘΕΝ
-Oinoanda and the biggest inscription of the ancient world - Deutsches Archäologisches Institut
-ZUM TEXT DER EPIKUREISCHEN INSCHRIFT DES DIOGENES VON OINOANDA - JÜRGEN HAMMERSTAEDT
-TRAVEL IN LYCIA - Edward Forbes, Abel Brimage Spratt

.........................