Κείμενα Επικούρειας Φιλοσοφίας

*Η παρακάτω δημοσίευση, έχει αναρτηθεί με την άδεια του συγγραφέα

Κωλώτης ο Λαμψακινός, του Μπάμπη Πατζόγλου

Χρήσιμο είναι, για την μελέτη της Επικούρειας φιλοσοφίας, να αναφερθούμε σε έναν από τους διάσημους και αγαπημένους μαθητές του Μεγάλου Δάσκαλού μας , τον Κωλώτη. Προσπάθησα, από την βιβλιογραφία που μας διατίθεται, να συγκεντρώσω όσο το δυνατό περισσότερα στοιχεία γι’ αυτήν την προσωπικότητα. Έτσι θα γνωρίσουμε το ποιόν ενός ατόμου που είχε άμεση σχέση, ως φίλος και ως μαθητής, με τον μεγάλο ψυχοθεραπευτή της Ιστορίας, τον Επίκουρο.

Κωλώτη: όπως μας παραθέτει ο Χ. Θεοδωρίδης2 στην Ιωνική διάλεκτο είναι ένα είδος σαύρας, η Γουστερίτσα, που στην Αττική την έλεγαν ασκαλαβώτης και γαλεώτης.

Ο Κωλώτης λοιπόν ήταν από την Λάμψακο και έζησε τον 3ο αιώνα πριν από την χρονολόγηση μας. Όταν ήταν μικρός άκουσε μία διάλεξη του Επίκουρου για την φύση των πραγμάτων. (Άραγε την άκουσε στην Λάμψακο γύρω στο 310-316 π.τ.χ.μ τις χρονιές που ήταν εκεί ο Επίκουρος, ή ήλθε αργότερα στην Αθήνα και συγκεκριμένα μετά το 316 π.τ.χ.μ. όταν πλέον ο Επίκουρος είχε ιδρύσει τον κήπο;) Μόλις την άκουσε ενθουσιάστηκε τόσο πολύ που έπεσε στα γόνατα μπροστά στον Επίκουρο. Το ίδιο λέγεται ότι έκανε και ο Επίκουρος. Γονάτισε και αυτός μπροστά του. Πράγματι, τον εξέπληξε η ενέργεια αυτή του Κωλώτη. Όπως μας αναφέρει ο Πλούταρχος3 στο έργο του «Προς (ενάντια στον) Κωλώτη 17p 1117b» «Γέλασαν πολύ οι Πλατωνικοί με την προσκύνηση του Κωλώτη, που ο ίδιος ο Επίκουρος την βρήκε μη φυσιολογική. Δηλαδή αντίθετη στις αντιλήψεις τις σχολής για την φύση.» Όπως έγραψε ο Επίκουρος σε μία επιστολή στον Κωλώτη. «Από ευλάβεια στα λεγόμενά μου,» λέει ο Επίκουρος στον Κωλώτη, «σου ήρθε η αντιεπιστημονική επιθυμία ν’ αγκαλιάσεις τα γόνατά μου και να βρεθείς στη στάση κάποιου θεοπαρμένου, ώστε να με υποχρεώσεις κι εμένα να σε αντιπροσκυνήσω.» «Τι δεν θα έδινε κανείς,» αναφέρει ειρωνικά πιο κάτω ο Πλούταρχος, «να τους έχει ζωγραφισμένους σ’ αυτήν την αλληλοπροσκύνηση.»

Ο Κωλώτης από τότε έγινε από τους πιο αγαπητούς μαθητές και φίλος του Επίκουρου, ο οποίος χαϊδευτικά τον αποκαλούσε Κωλωταρά ή Κωλωτάριο.

Ο Κωλώτης αργότερα, και ίσως στα βαθιά γεράματα, (αν ακολούθησε τον Επίκουρο στην μόνιμη εγκατάσταση του στην Αθήνα το 316 π.τ.χ.μ,) έγραψε ένα έργο για να αποδείξει ότι «είναι αδύνατον να ζεις με τα δόγματα άλλων φιλοσόφων » Αυτό το έργο το αφιέρωσε στον «Αριστιππικό»4 βασιλιά Πτολεμαίο τον Φιλοπάτωρα.5  Δεν μας είναι ακριβώς γνωστό ποια ακριβώς χρονολογία ανήλθε στον θρόνο ο Πτολεμαίος ο Φιλοπάτωρας. Πιθανόν να ανήλθε 222 ή το 221. π.τ.χ.μ. Άρα ο Κωλώτης πρέπει να το έγραψε μεταξύ του 222 και του 204 π. τ. χ. μ. χρονολογία κατά την οποία βασίλεψε ο Φιλοπάτωρ. Δηλαδή 48 έως 66 έτη μετά το 270, όπου σ’ αυτόν τον χρόνο σηματοδοτείτε ο θάνατος του Επίκουρου. Και πρέπει να το έγραψε γι’ αυτόν, γιατί ήταν πολύ φιλήδονος.

Ο Πλούταρχος (45-120μ.τ.χ.μ.), 300 περίπου χρόνια μετά, αφού το διάβασε, για να τον αντικρούσει, έγραψε δύο έργα: Το ένα είναι ένας διάλογος που προσπαθεί να αποδείξει ότι: «Είναι αδύνατον να ζεις ευχάριστα σύμφωνα με τον Επίκουρο». Και το δεύτερο είναι ένα έργο: «Προς (ενάντια στον) Κωλώτη» Τα έργα αυτά του Πλούταρχου αποτελούν ένα λίβελο ενάντια στην Επικούρεια φιλοσοφία. Ακόμα βρίζει χυδαία τον Κωλώτη και τον λοιδορεί με πάθος, σαν να ζούσε στην εποχή του.

Σύμφωνα πάντα με τον Πλούταρχο, ο Κωλώτης επιτίθετο ενάντια στην ιδεολογία του Σωκράτη, καθώς και στην ιδεολογία των άλλων «μεγάλων» φιλοσόφων. Δηλαδή αντιπαρατίθετο στους Πλατωνικούς και στους Στωικούς της εποχής του. Οι δε Πλατωνικοί και οι Στωικοί είναι, με ελάχιστες μεταλλάξεις, οι πρόγονοι των Χριστιανών και των Μαρξιστών. Και αποτελεί, κατά την γνώμη μου, παράδειγμα προς μίμηση, η σημερινή αντιπαράθεση, στους κολλημένους ιδεολογικά ή από ιδιοτελές συμφέρον, Χριστιανούς και Μαρξιστές.

Επί πλέον θεωρούσε ο Κωλώτης ότι είναι ανάξιο της ειλικρίνειας ενός φιλοσόφου να χρησιμοποιεί μυθεύματα στην διδαχή του . Και είχε δίκιο, διότι αργότερα με αυτά τα μυθεύματα, μας υπεβλήθησαν οι θρησκείες της ερήμου και ο μύθος περί της ιστορικής αναγκαιότητας. Και αναφερόμαστε σ’ αυτές τις δύο μεγάλες τάσεις της φιλοσοφίας, καί γιατί είναι κυρίαρχες στην παρούσα κοινωνία, καί γιατί μας ταλαιπωρούν και μας ταλανίζουν.

Σ’ αυτήν την θεώρηση του Κωλώτη , ότι δηλαδή «είναι ανάξιο της ειλικρίνειας ενός φιλοσόφου να χρησιμοποιεί μυθεύματα στην διδαχή του», θυμίζει την ρήση του Επίκουρου «καλύτερα να πιστέψω στους μύθους περί των θεών παρά στην ειμαρμένη των φιλοσόφων.» Ακόμα θυμίζει την κριτική που ασκούν οι μετέπειτα φιλόσοφοι της Επικούρειας φιλοσοφίας, όπως ο Λουκρήτιος ή ο Διογένης ο Οινοανδέας, ενάντια στους ιδεαλιστές φιλοσόφους, από τους οποίους διαμορφώθηκε η καθημερινή ζωή στους Αλεξανδρινούς και Ρωμαϊκούς χρόνους.

Ο Χ. Θεοδωρίδης μας αναφέρει επί λέξει, ότι τότε στον κήπο, οι Επικούρειοι προσπαθούσαν να ανακαλύψουν τον ιδεαλισμό σ’ όποια μορφή και σε όποια δόση παρουσιαζότανε. Τον κυνηγούν μέχρι τις τελευταίες κρυψώνες του, τον ξεσκεπάζουν και τον καταγγέλλουν. Έτσι ξεσκεπάζουμε και εμείς την ιδεαλιστική θρησκεία- φιλοσοφία, καθώς και τον ιδεαλιστικό ντετερμινισμό. Και φυσικά τα καταγγέλλουμε.

Όμως σ’ αυτήν ακριβώς την πρακτική του Κωλώτη, αργότερα στα ρωμαϊκά χρόνια και ο Κικέρων6 αντιτίθεται φωτογραφίζοντας πλαστά την όλη δραστηριότητα του κήπου.

Μερικά αποσπάσματα από τα έργα του Κωλώτη ανακαλύφθηκαν στην Βίλλα των Παπύρων στο Ερκολάνο7 και είναι « κατά Πλάτωνα Λύσις ( ή περί φιλίας ) και «κατά του Ευθύδημου8 του Πλάτωνα »

Μετά τις επεξηγηματικές αναφορές και από αυτά τα λίγα περί της προσωπικότητας του, που μας έχουν διασωθεί, βλέπουμε ότι ο Κωλώτης γνώριζε άριστα την Επικούρεια φιλοσοφία. Προφανώς με το έργο του «ότι είναι αδύνατον να ζεις με τα δόγματα των άλλων φιλοσόφων» προσπαθεί να συνετίσει τον άσωτο βασιλιά της Αιγύπτου, τον Πτολεμαίο τον Φιλοπάτωρα. Διότι όπως λέει ο Δάσκαλος μας « όταν λοιπόν λέμε ότι σκοπός είναι η ηδονή, δεν εννοούμε τις ηδονές των ασώτων και όσες σχετίζονται με τις υλικές απολαύσεις, αλλά εννοούμε να μην πονάει το σώμα και να μην ταράζεται η ψυχή».

Επίσης στο έργο του Κωλώτη «κατά Πλάτωνα Λύσις ή περί φιλίας» αν και δεν το έχουμε διαβάσει, προφανώς θα αναφέρετε, στο ότι μόνο εμείς οι Επικούρειοι γνωρίζουμε την πραγματική φιλία, διότι «Η φιλία χορεύει γύρω από όλη την ανθρωπότητα, καλώντας μας όλους για την ευτυχία».

Επί πλέον και στο άλλο του έργο «κατά του Ευθύδημου του Πλάτωνα», μετά την επεξήγηση η οποία έγινε πάνω στους διαλόγους του Πλάτωνα, αυτά που μπορούν να ειπωθούν και να δώσουν την σημασία και την αξία του έργου του Κωλώτη είναι, το «λάθε βιώσας» και το ότι, η αρετή είναι μέσον για την ηδονή, η οποία είναι και ο σκοπός της Επικούρειας φιλοσοφίας.

Όπως συνάγεται ο Κωλώτης ήταν από τους πιο φανατικούς της διδασκαλίας του Επίκουρου. Είχε δε ως μαθητή τον Μενέδημο9, ο οποίος ήταν αρχικά Επικούρειος αλλά αργότερα προσχώρησε στους Κυνικούς.

Ο Πλούταρχος ομολογεί πως ο Κωλώτης ήταν έξυπνος, αλλά ματαιόδοξος, δογματικός και ανυπόφορος

Ο Χ. Θεοδωρίδης χαρακτηρίζει τον Κωλώτη ως λίγο θερμοκέφαλο. Δηλαδή ως λίγο, ευέξαπτο, αψίθυμο, οξύθυμο και επιθετικό.

Παρ’ όλο το ευέξαπτο του χαρακτήρα του Κωλώτη, οι αναφορές που έχουμε γι’ αυτόν είναι, ότι υπήρξε από τους πιο αγαπητούς και ευνοούμενους μαθητές του Επίκουρου.


Μπάμπης Πατζόγλου, Αθήνα 26-4-2012

Σημειώσεις

1 Κύρια πηγή http:gutenberg.org/etext/3052 Essays and Miscellaneis


2 Χαράλαμπος Θεοδωρίδης «Επίκουρος, Η Αληθινή Όψη του Αρχαίου Κόσμου» εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας


3 Ο Πλούταρχος: (45-120 μ.τ.χ.μ ) ήταν Έλληνας ιστορικός, βιογράφος και δοκιμιογράφος. Γεννημένος στη μικρή πόλη της Χαιρώνειας, στην Βοιωτία, πιθανώς κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαύδιου. Ο Πλούταρχος ταξίδεψε πολύ στον μεσογειακό κόσμο της εποχής του και δύο φορές στη Ρώμη, (βλ. Plut. Demosth. 2.2, Plut. Otho 14.1-2, Plut.Otho 18.1). Είχε φίλους Ρωμαίους με ισχυρή επιρροή, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζουν ο Soscius Senecio και ο Fundanus, και οι δύο σημαντικοί Συγκλητικοί, στους οποίους ήταν αφιερωμένα ορισμένα από τα ύστερα κείμενά του. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Χαιρώνεια, όπου λέγεται ότι μυήθηκε στα μυστήρια του Απόλλωνα. Ήταν πρεσβύτερος των ιερέων του Απόλλωνα στο Μαντείο των Δελφών, (βλ. Ηθικά 792F)

όπου ήταν υπεύθυνος για την ερμηνεία των χρησμών της Πυθίας, αξίωμα που κράτησε για 29 έτη έως τον θάνατό του. Έζησε μια ιδιαίτερα δραστήρια κοινωνική και πολιτική ζωή, κατά τη διάρκεια της οποία παρήγαγε μία απίστευτη σειρά κειμένων, που επιβίωσαν ως την εποχή μας.


4 Αρίστιππος: Μαθητής του Σωκράτη που διακήρυττε την ηδονή χωρίς φρόνηση.


5 Ο Πτολεμαίος ο Φιλοπάρωρ (245-204) ήταν γιος του Πτολεμαίου του Γ΄ του Ευεργέτη ( ο οποίος ένωσε την Κυρηναϊκή με την Αίγυπτο) και της Βερενίκης της Β΄. Ήταν αδύνατος σαν χαρακτήρας και φιλήδονος και είχε πάθος με τις γυναίκες. Συχνά μετείχε στις Διονυσιακές οργιαστικές τελετές. Βρισκόταν δε κάτω από την επιρροή των αυλικών του. Υπήρξε ο Δ΄ Φαραώ της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου. Καλλιέργησε τα γράμματα και τις τέχνες. Κατασκεύασε έναν Ναό και τον αφιέρωσε στον Όμηρο. Μέσα σ’ αυτόν υπήρχε ένα άγαλμά του Ομήρου που περιστοιχιζόταν από τις προσωποποιήσεις των πόλεων που διεκδικούσαν την καταγωγή του. Ακόμα συνέγραψε μια τραγωδία με τίτλο «Άδωνις» στην οποία δεν είναι απίθανο να πρωταγωνίστησε. Επί των ημερών του πραγματοποιήθηκε η αποστασία της Άνω Αιγύπτου και ο Δεύτερος Καρχηδονιακός πόλεμος.


6 {Cicero [http:www.gutenberg.org/files/14988-h/14988-htm#page-357”On The Commonwealth”],vi.7,} Ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (γνωστός και απλά ως Κικέρων, ( 3 Ιανουαρίου 106 . - 7 Δεκεμβρίου 43 π.τ.χ.μ.) ήταν ρήτορας και πολιτικός που έζησε στα τέλη της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Θεωρείται ευρέως ως ένας από τους μεγαλύτερους ρήτορες και συγγραφείς στη λατινική γλώσσα.


7 Ερκολάνο: Πόλη που καταστράφηκε μαζί με την Πομπηία. Ανακαλύφθηκαν η λεγόμενη Βίλλα των Παπύρων όπου περιέχει κυρίως κείμενα της Επικούρειας Φιλοσοφίας. Εκεί έδρασε ο Επικούρειος Φιλόσοφος ο Φιλόδημος ο Γαδαρηνός


8 Ο Ευθύδημος βρίσκεται στην διήγηση που κάνει ο Σωκράτης στον φίλο του τον Κρίτωνα σε έναν από τους αξιόλογους διαλόγους του Πλάτωνα. Αναφέρεται σε συνάντηση του Σωκράτη με τους σοφιστές Ευθύδημο και Διονυσόδωρο από την Χίο και μια συντροφιά νέων . Με την παρέμβαση του Σωκράτη εξετάζονται όλες οι επιστήμες και οι τέχνες με σκοπό να πραγματοποιηθεί η Αρετή. Τέτοια επιστήμη είναι η πολιτική την οποίαν ο Πλάτων την ονομάζει «Βασιλική» τέχνη. Συνεχίζεται η συζήτηση γύρω από το αγαθό που θα πραγματοποιήσει η πολιτική και πριν τελειώσει αυτή η συζήτηση, οι σοφιστές περιέχονται σε αμηχανία και καταφεύγουν σε σοφίσματα που προκαλούν τα γέλια των παρισταμένων.


9 Ο Διογένης ο Λαέρτιος στους βίους των φιλοσόφων μας παραθέτει: (8102) Μενέδημος Κωλώτου τοῦ Λαμψακηνοῦ μαθητής.

Οὗτος, καθά φησιν Ἱππόβοτος, εἰς τοσοῦτον τερατείας ἤλασεν ὥστε Ἐρινύος ἀναλαβὼν σχῆμα περιῄει, λέγων ἐπίσκοπος ἀφῖχθαι ἐξ ᾅδου τῶν ἁμαρτανομένων, ὅπως πάλιν κατιὼν ταῦτα ἀπαγγέλλοι τοῖς ἐκεῖ δαίμοσιν. Ἦν δὲ αὐτῷ ἡ ἐσθὴς αὕτη· χιτὼν φαιὸς ποδήρης, περὶ αὐτῷ ζώνη φοινικῆ, πῖλος Ἀρκαδικὸς ἐπὶ τῆς κεφαλῆς ἔχων ἐνυφασμένα τὰ δώδεκα στοιχεῖα, ἐμβάται τραγικοί, πώγων ὑπερμεγέθης, ῥάβδος ἐν τῇ χειρὶ μειλίνη. Που σημαίνει: Ο Μενέδημος ήταν μαθητής του Κωλώτη του Λαμψακηνού (102). Αυτός, (ο Μενέδημος) σύμφωνα μ' αυτά που λέει ο Ιππόβοτος έφθασε σε τέτοιο σημείο τερατολογίας ώστε αφού έλαβε τη μορφή  Ερινύας περιερχόταν, λέγοντας ότι έχει έλθει  από τον Άδη  ως επιτηρητής αυτών που αμαρτάνουν, για να τους καταγγέλλει όταν κατέρχεται πάλι στον  Αδη στους εκεί δαίμονες. Το δε ένδυμά του ήταν το εξής : Χιτώνας σταχτύς μακρύς μέχρι κάτω, γύρω από αυτόν ζώνη κόκκινη, καπέλο Αρκαδικό στο κεφάλι που είχε πάνω του υφασμένα τα δώδεκα στοιχεία , παπούτσια  που φορούσαν οι ηθοποιοί των τραγωδιών [=κόθορνοι .Εδώ εμβάται είναι τα ξύλινα τακούνια που πρόσθεταν για να φαίνονται ψηλότεροι.], μούσι πολύ μακρύ, ράβδος στο χέρι από μειλίνη [είδος φυτού].

Ιππόβοτος ( Φιλόσοφος που έζησε τον 3ον με 2ον αιώνα π.τ.χ.μ. Έγραψε όπως μας αναφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος δύο : α) περί αιρέσεων και β)των φιλοσόφων αναγραφή δηλ. το μητρώο των φιλοσόφων. Στο δε έργο του περί αιρέσεων, μας αναφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος αρνήθηκε να βάλει τους Κυνικούς και τους Ελεάτες.)

(Υπάρχουν εκτός από αυτόν και άλλοι δύο φιλόσοφοι με το όνομα Μενέδημος. Ο ένας ο Μενέδημος ο Ερετριεύς και ο άλλος ο Μενέδημος ο Πυρραίος ο οποίος ήταν μαθητής του Πλάτωνα.)


.........................