Κείμενα Επικούρειας Φιλοσοφίας

*Η παρακάτω δημοσίευση, έχει αναρτηθεί με την άδεια του συγγραφέα

Κανονικόν ή Περί Κριτηρίου, του Τάκη Παναγιωτόπουλου

(δημοσιευμένο άρθρο στο φιλοσοφικό περιοδικό Ο ΚΗΠΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ, τεύχος Η, με συμπληρώσεις)


Η διάθεση του ανθρώπου για την ευδαιμονία, δηλαδή την βίωση μιας ποιοτικής ζωής, γεμάτης ευμάρειας και ευχαρίστησης για το σώμα και αταραξίας για τη ψυχή, οδήγησε στην προσπάθεια εξέτασης και εξήγησης όλων όσων γενικότερα τον περιβάλλουν. Έκτοτε η απόκτηση γνώσης γύρω από αυτά, οδηγεί τον άνθρωπο στην διατύπωση σχετικών απόψεων για την κατάλληλη ζωή και δράση, ώστε να εκπληρώνεται η ευδαιμονία. Οι Έλληνες πρώτοι στην Ιστορία της ανθρωπότητας, καταπιάστηκαν συστηματικά με τα παραπάνω και δημιούργησαν την καθολική επιστήμη που ονόμασαν Φιλοσοφία. Η λέξη αυτή καθώς και η έννοιά της, έμελλε να γίνει παγκόσμια και διαχρονική. Για εμάς τους επικούρειους, η φιλοσοφία είναι ενέργεια που με λόγους και διαλογισμούς προξενεί την ευδαιμονία, όπως έλεγε ο Επίκουρος.

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΜΕΝ ΕΛΕΓΕ ΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΝ ΕΙΝΑΙ ΛΟΓΟΙΣ ΚΑΙ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΙΣ ΤΟΝ ΕΥΔΑΙΜΟΝΑ ΒΙΟΝ ΠΕΡΙΠΟΙΟΥΣΑΝ. (Σέξτος Εμπειρικός – Προς Ηθικούς 11.169)

Πάνω σε αυτά τα λόγια δομείται το επικούρειο φιλοσοφικό σύστημα. Ακολουθεί δε την συνήθη «τμηματική διαίρεση» της φιλοσοφίας σε Λογικό, Φυσικό και Ηθικό(1). Στην επικούρεια φιλοσοφία το Λογικό ονομάζεται Κανονικό και αποτελεί το εισαγωγικό μέρος του φιλοσοφικού συστήματος.


Τι είναι το Κανονικό

Ο Επίκουρος ανέφερε στην επιστολή προς τον Ηρόδοτο τα παρακάτω:

«Πρώτα απ’ όλα λοιπόν Ηρόδοτε, πρέπει να ορίσουμε με ακρίβεια τα νοήματα που αντιστοιχούν στις λέξεις, για να μπορούμε να κρίνουμε τις θέσεις ή τα ζητούμενα ή τις απορίες κάνοντας αναγωγή σ’ αυτά και να μην άκριτα αποδεικνύουμε τα πάντα στο άπειρο, ή να χρησιμοποιούμε κενές λέξεις. Γιατί είναι ανάγκη το πρωταρχικό νόημα κάθε λέξης να είναι φανερό και να μη χρειαζόμαστε να το αποδείξουμε».

ΠΡΩΤΟΝ ΜΕΝ ΟΥΝ ΤΑ ΥΠΟΤΕΤΑΓΜΕΝΑ ΤΟΙΣ ΦΘΟΓΓΟΙΣ, Ω ΗΡΟΔΟΤΕ, ΔΕΙ ΕΙΛΗΦΕΝΑΙ, ΟΠΩΣ ΑΝ ΤΑ ΔΟΞΑΖΟΜΕΝΑ Η ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ Η ΑΠΟΡΟΥΜΕΝΑ ΕΧΩΜΕΝ ΕΙΣ ΤΑΥΤΑ ΑΝΑΓΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΚΡΙΝΕΙΝ, ΚΑΙ ΜΗ ΑΚΡΙΤΑ ΠΑΝΤΑ ΗΜΙΝ <Η> ΕΙΣ ΑΠΕΙΡΟΝ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΟΥΣΙΝ Η ΚΕΝΟΥΣ ΦΘΟΓΓΟΥΣ ΕΧΩΜΕΝ, ΑΝΑΓΚΗ ΓΑΡ ΤΟ ΠΡΩΤΟΝ ΕΝΝΟΗΜΑ ΚΑΘ’ ΕΚΑΣΤΟΝ ΦΘΟΓΓΟΝ ΒΛΕΠΕΣΘΑΙ ΚΑΙ ΜΗΘΕΝ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ ΠΡΟΣΔΕΙΣΘΑΙ. (Διογένης Λαέρτιος - Βίοι Φιλοσόφων - Βιβλίο 10ο,Επίκουρος, επιστολή προς Ηρόδοτο).

Εφόσον ορίζουμε με ακρίβεια τα νοήματα που αντιστοιχούν στις λέξεις που χρησιμοποιούμε, προχωρούμε στην αναζήτηση της γνώσης με το λογισμό όπως για παράδειγμα τη σύλληψη με τον νου του περιεχομένου συγκεκριμένου ή αφηρημένου πράγματος και για όσα επιδέχονται επιβεβαίωση και για τα άδηλα (ΠΡΟΣΜΕΝΟΝ ΚΑΙ ΑΔΗΛΟΝ). Για να συμβεί αυτό και να προκύψει μια ορθή έννοια, θα πρέπει να εξεταστεί και αναλυθεί ως προς το αληθές της. Το Κανονικό ασχολείται με το θέμα της αναζήτησης της Αλήθειας, το οποίο αποτελεί βασικό φιλοσοφικό ζήτημα. Είναι ολοφάνερο ότι εάν στηριζόμαστε σε κάτι μη αληθές για την απόδειξη μιας φιλοσοφικής θέσης ή γνώμης, αυτή καταρρέει από μόνη της. Για να διακρίνουμε την Αλήθεια χρησιμοποιούμε το κριτήριο. Αυτό μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε με τέτοιο τρόπο τις καταστάσεις, ώστε να αξιολογούμε αν κάτι που έχουμε στο νου είναι αληθές ή ψευδές, αν υπάρχει ή δεν υπάρχει. Έτσι στη συνέχεια έχοντας πλέον ορθές και ολοκάθαρες σκέψεις στο νου, μας δίνεται η δυνατότητα να προχωρούμε ή όχι στις ανάλογες πράξεις.

Όπως αναφέρει ο Σέξτος Εμπειρικός στο έργο του Προς Λογικούς, οι επικούρειοι εισέρχονται στη φιλοσοφία εξετάζοντας πρώτα τα κανονικά (λογικά), περί των εναργών(2) και των αδήλων(3) και ακολουθώντας αυτά δημιουργούν την εισήγηση.

ΟΙ ΔΕ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ ΑΠΟ ΤΩΝ ΛΟΓΙΚΩΝ ΕΙΣΒΑΛΛΟΥΣΙΝ. ΤΑ ΓΑΡ ΚΑΝΟΝΙΚΑ ΠΡΩΤΟΝ ΕΠΙΘΕΩΡΟΥΣΙΝ, ΠΕΡΙ ΤΕ ΕΝΑΡΓΩΝ ΚΑΙ ΑΔΗΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΟΥΤΟΙΣ ΑΚΟΛΟΥΘΩΝ ΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΤΗΝ ΥΦΗΓΗΣΙΝ. (Σέξτος Εμπειρικός- Προς Λογικούς,7.22)

Το Κανονικόν αποτελεί το θεμέλιο της φιλοσοφίας του Κήπου, όπου στεριώνει η βάση του, το Φυσικό μέρος, το οποίο στηρίζει με τη σειρά του το οικοδόμημα, δηλαδή το Ηθικό. Στοιχεία του Κανονικού βρίσκονται σε όλη την έκταση του επικούρειου φιλοσοφικού συστήματος, δηλαδή τα συναντάμε και στο Φυσικό και στο Ηθικό μέρος. Λέγεται έτσι δηλαδή Κανονικόν από την λέξη κανόνας, το ευθύγραμμο τμήμα που χρησιμοποιούμε για να χαράσσουμε ευθείες γραμμές ή να διακρίνουμε τις στρεβλές, ο χάρακας όπως λέμε σήμερα. Το Κανονικόν λοιπόν είναι η Λογική που προκύπτει από την αξιολόγηση των πραγμάτων με την βοήθεια κριτηρίου.

Το Κανονικόν λέγεται και Περί Κριτηρίου και Αρχής. και Στοιχειωτικόν, ακριβώς γιατί ασχολείται με τα κριτήρια της αλήθειας και ερευνά τα πρώτα στοιχεία, δηλαδή τις βάσεις των επιστημών.

ΚΑΛΟΥΣΙ Δ’ ΑΥΤΟ(ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟΝ) ΠΕΡΙ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΚΑΙ ΑΡΧΗΣ, ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΤΙΚΟΝ (Διογένης Λαέρτιος - Βίοι Φιλοσόφων - Βιβλίο 10ο,Επίκουρος 30)

Έτσι λοιπόν στο Κανονικόν περιγράφονται τα κριτήρια της αλήθειας. Αυτά είναι οι αισθήσεις, οι προλήψεις και τα πάθη όπως αναφέρει ο Επίκουρος στον Κανών(4)και οι φανταστικές επιβολές της διάνοιας, σύμφωνα με τους Επικούρειους Φιλοσόφους γενικότερα.

ΕΝ ΤΟΙΝΥΝ ΤΩ ΚΑΝΟΝΙ ΛΕΓΩΝ ΕΣΤΙΝ Ο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ, ΟΙ Δ’ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ ΚΑΙ ΤΑΣ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΑΣ ΕΠΙΒΟΛΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΙΑΣ(5) (Διογένης Λαέρτιος - Βίοι Φιλοσόφων - Βιβλίο 10ο,Επίκουρος)


Οι Αισθήσεις

Οι Αισθήσεις είναι το σύνολο των λειτουργιών με τις οποίες αντιλαμβανόμαστε άμεσα τους εξωτερικούς ή εσωτερικούς ερεθισμούς του περιβάλλοντός μας. Οι ερεθισμοί αυτοί προκαλούνται όταν η έκφραση των ατομικών ενώσεων επιδρά στο σώμα ως ύλη, προερχόμενη από διάφορες πηγές. Γίνεται αντιληπτή δε λόγω της ύπαρξης των αισθητήριων οργάνων που υποδέχονται την ύλη και με τις νευρικές απολήξεις που διαθέτουν μεταφέρουν την πληροφορία στον εγκέφαλο μέσω του νευρικού συστήματος.

Η αίσθηση είναι αντιληπτική σε όσα υποπίπτουν σ’ αυτή. Δεν αφαιρείται ή προστίθεται τίποτε σε αυτήν, είναι άλογη. Αληθεύει στα πάντα και το ίδιο το ον την λαμβάνει από τη φύση του ως έχει. Όλων δε των αισθητών είναι όντως αληθή. Αυτά που στοχαζόμαστε διαφέρουν, άλλα από αυτά είναι αληθή και άλλα ψευδή.

ΤΗΝ ΤΕ ΑΙΣΘΗΣΙΝ ΑΝΤΙΛΗΠΤΙΚΗΝ ΟΥΣΑΝ ΤΩΝ ΥΠΟΠΙΠΤΟΝΤΩΝ ΑΥΤΗ, ΚΑΙ ΜΗΤΕ ΑΦΑΙΡΟΥΣΑΝ ΤΙ ΜΗΤΕ ΠΡΟΣΤΙΘΕΙΣΑΝ ΤΩ ΑΛΟΓΟΝ ΕΙΝΑΙ, ΔΙΑ ΠΑΝΤΟΣ ΤΕ ΑΛΗΘΕΥΕΙΝ ΚΑΙ ΟΥΤΩ ΤΟ ΟΝ ΛΑΜΒΑΝΕΙΝ ΩΣ ΕΙΧΕ ΦΥΣΕΩΣ ΑΥΤΟ ΕΚΕΙΝΟ. ΠΑΝΤΩΝ ΔΕ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΤΩΝ ΑΛΗΘΩΝ ΟΝΤΩΝ, ΤΑ ΔΟΞΑΣΤΑ ΔΙΑΦΕΡΕΙΝ, ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΝ ΑΥΤΩΝ ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΗ ΤΑ ΔΕ ΨΕΥΔΗ… (Σέξτος Εμπειρικός- Προς Λογικούς,8.9)


Οι προλήψεις

Την δε πρόληψη οι επικούρειοι την λέμε ως κατάληψη, ή γνώμη ορθή, ή έννοια, ή εναποθηκευμένη καθολική νόηση, δηλαδή τη μνήμη που προκαλείται από τις επαναλαμβανόμενες εξωτερικές φανερώσεις.

ΤΗΝ ΔΕ ΠΡΟΛΗΨΙΝ ΛΕΓΟΥΣΙΝ ΟΙΟΝΕΙ ΚΑΤΑΛΗΨΙΝ Ή ΔΟΞΑΝ ΟΡΘΗΝ Ή ΕΝΝΟΙΑΝ Ή ΚΑΘΟΛΙΚΗΝ ΝΟΗΣΙΝ ΕΝΑΠΟΚΕΙΜΕΝΗΝ, ΤΟΥΤΕΣΤΙ ΜΝΗΜΗΝ ΤΟΥ ΠΟΛΛΑΚΙΣ ΕΞΩΘΕΝ ΦΑΝΕΝΤΟΣ (Διογένης Λαέρτιος - Βίοι Φιλοσόφων-Βιβλίο 10ο,Επίκουρος)

Για παράδειγμα ο άνθρωπος μόλις δει για πρώτη φορά ένα αντικείμενο όπως το τραπέζι και του εξηγήσουν ότι αυτό λέγεται έτσι, εντυπώνει το γεγονός στη μνήμη του και όταν ξαναδεί το ίδιο αντικείμενο ανακαλεί τη πρόληψη που έχει δεχθεί και γνωρίζει ότι πρόκειται για τραπέζι και όχι κάτι άλλο. Η πρόληψη λαμβάνεται σαφώς μέσω των αισθήσεων και ανήκει στα εναργεί δηλαδή τα ολοφάνερα πράγματα.


Τα πάθη

Τα πάθη ή αλλιώς τα συναισθήματα λένε πως είναι δύο, η ηδονή δηλαδή η τέρψη, η ευχαρίστηση και η αλγηδόνα ή αλλιώς ο πόνος. Υπάρχουν σε όλα τα ζώα και το πρώτο είναι οικείο ενώ το άλλο ξένο. Πάνω σ’ αυτά κρίνουμε τις προτιμήσεις και τις αποφυγές στην ζωή μας.

ΠΑΘΗ ΔΕ ΛΕΓΟΥΣΙΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΟ, ΗΔΟΝΗΝ ΚΑΙ ΑΛΓΗΔΟΝΑ, ΙΣΤΑΜΕΝΑ ΠΕΡΙ ΠΑΝ ΖΩΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΝ ΟΙΚΕΙΟΝ, ΤΗ ΔΕ ΑΛΛΟΤΡΙΟΝ. ΔΙ’ ΩΝ ΚΡΙΝΕΣΘΑΙ ΤΑΣ ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΦΥΓΑΣ. (Διογένης Λαέρτιος- Βίοι Φιλοσόφων - Βιβλίο 10ο,Επίκουρος)


Οι φανταστικές επιβολές της διάνοιας

Οι φανταστικές επιβολές της διανοίας είναι οι φανταστικές εικόνες που συλλαμβάνονται και προβάλλονται στο νου. Αυτό συμβαίνει λόγω της ύπαρξης ειδώλων που αποτελούνται από λεπτότερα άτομα τα οποία ναι μεν δεν μπορούν να συλλάβουν οι αισθήσεις, αλλά τα αντιλαμβάνεται ο νους. Τέτοια είναι οι προβολές όσων ανθρώπινων μορφών βλέπουμε στο ύπνο μας, αλλά και των άλλων όντων που συλλαμβάνει η «φαντασία» μας.

Όπως μας λέει και ο Σέξτος Εμπειρικός, «γίνονται όλες οι φαντασίες αληθείς και με τη λογική. Διότι εάν λέγεται αληθής μια φαντασία, λένε οι επικούρειοι, όταν από υπαρκτό και σύμφωνα με αυτό γίνεται. Η κάθε δε φαντασία συνίσταται από το φανταστό που υπάρχει και σύμφωνα με αυτό κατ΄ ανάγκη, η κάθε φαντασία είναι αληθής».

ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΟΥΝ ΠΑΣΑΙ ΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑΙ ΑΛΗΘΕΙΣ. ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΛΟΓΟΝ. ΕΙ ΓΑΡ ΑΛΗΘΗΣ ΛΕΓΕΤΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑ, ΦΑΣΙΝ ΟΙ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ, ΟΤΑΝ ΑΠΟ ΥΠΑΡΧΟΝΤΟΣ ΤΕ ΚΑΙ ΚΑΤ΄ΑΥΤΟ ΤΟ ΥΠΑΡΧΟΝ ΓΙΝΗΤΑΙ, ΠΑΣΑ ΔΕ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΥΠΑΡΧΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΦΑΝΤΑΣΤΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤ' ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΤΟΝ ΣΥΝΙΣΤΑΤΑΙ, ΠΑΣΑ ΚΑΤ' ΑΝΑΓΚΗΝ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΕΣΤΙΝ ΑΛΗΘΗΣ. (Σέξτος Εμπειρικός, Προς Λογικούς Α’ - 7.204.6)


Η χρήση των κριτηρίων της αλήθειας

Στηριζόμενοι λοιπόν στις αισθήσεις, στις απλές επιβολές είτε στις διανοητικές ή σε όποιο άλλο κριτήριο καθώς επίσης και στα υπάρχοντα πάθη, μπορούμε να βγάζουμε συμπεράσματα και για όσα επιδέχονται επιβεβαίωση και για τα άδηλα.

ΕΤΙ ΤΕ ΚΑΙ ΤΑΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΔΕΙ ΠΑΝΤΩΣ ΤΗΡΕΙΝ ΚΑΙ ΑΠΛΩΣ ΤΑΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΕΠΙΒΟΛΑΣ ΕΙΤΕ ΔΙΑΝΟΙΑΣ ΕΙΘ’ ΟΤΟΥ ΔΗΠΟΤΕ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ, ΟΜΟΙΩΣ ΔΕ ΚΑΙ ΤΑ ΥΠΑΡΧΟΝΤΑ ΠΑΘΗ, ΟΠΩΣ ΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΜΕΝΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΔΗΛΟΝ ΕΧΩΜΕΝ ΟΙΣ ΣΗΜΕΙΩΣΟΜΕΘΑ. (Επιστολή πρώτη - ΠΡΟΣ ΗΡΟΔΟΤΟΝ)

Σύμφωνα με τα παραπάνω, είμαστε βέβαιοι ότι μπορούμε να βασιστούμε στα κριτήρια αυτά. Τι γίνεται όμως αν κάποιος δε τα δέχεται ως τέτοια; Την απάντηση την δίνει ο ίδιος ο Επίκουρος με τα παρακάτω λόγια:

«Αν απορρίπτεις απλώς την αίσθηση και δεν διαχωρίζεις την άποψη για κάτι(δοξαζόμενον) και αυτό που επιδέχεται επιβεβαίωση(προσμένον) και αυτό που είναι ήδη παρόν κατά την αίσθηση και τα πάθη και κάθε φανταστική επιβολή της διανοίας, συνταράσσεις και τις υπόλοιπες αισθήσεις με μια μάταια άποψη, έτσι ώστε θα οδηγηθείς να απορρίψεις κάθε κριτήριο. Εάν δε βεβαιώσεις και αυτό που επιδέχεται επιβεβαίωση και αυτό που δεν έχει την επιμαρτύρηση, πάνω στις έννοιες των απόψεών σου, δεν θα αποφύγεις την διάψευση, επειδή θα αφήσεις κάθε αμφισβήτηση κατά την κάθε κρίση, για το αν κάτι είναι ορθό ή μη ορθό».

ΕΙ ΤΙΝ’ ΕΚΒΑΛΕΙΣ ΑΠΛΩΣ ΑΙΣΘΗΣΙΝ ΚΑΙ ΜΗ ΔΙΑΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟ ΔΟΞΑΖΟΜΕΝΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΜΕΝΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΗΔΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΙΝ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ ΠΑΣΑΝ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗΝ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΙΑΣ, ΣΥΝΤΑΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑΣ ΛΟΙΠΑΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΤΗ ΜΑΤΑΙΩ ΔΟΞΗ, ΩΣΤΕ ΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟΝ ΑΠΑΝ ΕΚΒΑΛΕΙΣ, ΕΙ ΔΕ ΒΕΒΑΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΜΕΝΟΝ ΑΠΑΝ ΕΝ ΤΑΙΣ ΔΟΞΑΣΤΙΚΑΙΣ ΕΝΝΟΙΑΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΗ ΤΗΝ ΕΠΙΜΑΡΤΥΡΗΣΙΝ <ΕΧΟΝ>, ΟΥΚ ΕΚΛΕΙΨΕΙΣ ΤΟ ΔΙΕΨΕΥΣΜΕΝΟΝ, ΩΣ ΤΕΤΗΡΗΚΩΣ ΕΣΗ ΠΑΣΑΝ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΙΝ ΚΑΤΑ ΠΑΣΑΝ ΚΡΙΣΙΝ ΤΟΥ ΟΡΘΩΣ Η ΜΗ ΟΡΘΩΣ. (ΚΥΡΙΑΙ ΔΟΞΑΙ -XXIV)

Με τον τρόπο αυτό τα κριτήρια της αλήθειας οδηγούν στην ορθή αντίληψη των πραγμάτων. Επιτρέπουν δηλαδή στο νου να σχηματίσει τις απαραίτητες αληθείς κρίσεις, ώστε να οδηγηθεί με επιστημονική μέθοδο στην απόκτηση της Γνώσης. Κατέχοντας πλέον την Γνώση, μπορούμε να έχουμε μια στέρεα βάση για τις απόψεις ή γνώμες περί των πάντων. Έτσι λοιπόν η επικούρεια φιλοσοφία επιβεβαιώνεται για την ορθότητά και αποτελεσματικότητά της, επαληθεύεται δε από τη σύγχρονη επιστήμη στα περισσότερα σημεία της κι ας πέρασαν 2.300 χρόνια από τότε που Επίκουρος στέριωνε τον Κήπο. Για το λόγο αυτό, η επικούρεια φιλοσοφία οδηγεί διαχρονικά τον άνθρωπο με στέρεα βήματα, στην επίτευξη της ευδαιμονίας.

Τάκης Παναγιωτόπουλος


Παραπομπές

1.Κοινό χαρακτηριστικό των φιλοσοφικών σχολών, είναι η διαίρεση της φιλοσοφίας σε Λογικό, Φυσικό και Ηθικό. Ανάλογα των νομιζομένων των φιλοσοφικών σχολών, άλλες διαιρούν την φιλοσοφία σε δύο μέρη, Λογικό και Ηθικό ή Φυσικό και Ηθικό, ή ακολουθούν την μονομέρεια με το Φυσικό ή το Ηθικό.

2.Τα ξεκάθαρα και ολοφάνερα

3.Τα αφανέρωτα

4.Τα περί κριτηρίων της αλήθειας αναπτύσσονταν αναλυτικά στον Κανών, έργο του Επίκουρου το οποίο δεν σώζεται. Στοιχεία του Κανονικού βρίσκουμε στις διαθέσιμες πηγές της ελληνικής γραμματείας.

5.Αναφορά στις φανταστικές επιβολές της διάνοιας, γίνεται και στις Κύριες Δόξες .…ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΙΝ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ ΠΑΣΑΝ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗΝ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΙΑΣ… (ΚΥΡΙΑΙ ΔΟΞΑΙ-XXIV)


Βιβλιογραφία

-ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΑΠΑΝΤΑ - αποσπ. 10.30 έως 10.34 - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ

-ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ - ΠΡΟΣ ΛΟΓΙΚΟΥΣ Α- ΣΕΛ 163 έως 171 - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ

-ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ - ΠΡΟΣ ΗΘΙΚΟΥΣ - αποσπ. 11.169 - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ

-Ο ΕΠΙΚΟΥΡΙΣΜΟΣ- JEAN BRUN - Mετάφραση : ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ ΠΟΛΕΜΗΣ - (σελ30 έως 49, κεφάλαιο ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟΝ) - ΕΚΔΟΣΕΙΣ :ΔΙΑΔΑΛΟΣ- ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ(2008)

-ΑΤΟΜΑ, ΗΔΟΝΗ, ΑΡΕΤΗ - KOEN - Mετάφραση : ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ - (σελ47 έως 73 κεφάλαιο ΤΟ ΤΕΤΡΑΚΡΙΤΗΡΙΟ) - ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΘΥΡΑΘΕΝ

-Ο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ - E. ANDERSON - Mετάφραση : ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

(σελ93 έως 113 κεφάλαιο Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ ΚΑΙ Ο ΚΑΝΩΝ) - ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΘΥΡΑΘΕΝ

-ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ – Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΟΨΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - Καθηγητής Χ.ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ - (σελ293 έως 301 Η ΚΑΝΟΝΙΚΗ) - ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΕΣΤΙΑ

-ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ, ΗΘΙΚΗ - Mετάφραση, εισαγωγή, σχόλια: ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΩΓΡΑΦΙΔΗΣ - ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΕΞΑΝΤΑΣ

Επιπλέον βιβλιογραφία (μεταγενέστερη του ανωτέρου άρθρου)

-Πρακτικά 1ου Πανελλήνιου Συμποσίου Επικούρειας Φιλοσοφίας - Κανών: Η αναζήτηση της αλήθειας του Γιώργου Μπακογιάννη - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΕΡΕΤΤΑ

-Η ΛΟΓΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ -GABAUDE ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ (σελ 39 έως 63 κεφάλαιο ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑ)

.........................