Κείμενα Επικούρειας Φιλοσοφίας
*Η παρακάτω δημοσίευση, έχει αναρτηθεί με την άδεια του συγγραφέα
Διαβάζοντας τα γραπτά πολλών ερευνητών αλλά και παρακολουθώντας διάφορες συζητήσεις για την επικούρεια φιλοσοφία και την θέση της (δόξα) περί Θεών, συνάντησα πολλαπλές απόψεις σχετικά με το θέμα αυτό.
Θα ήθελα λοιπόν απλά να παραθέσω και στη συνέχεια λόγια του ίδιου του Δάσκαλου επ΄αυτού, όσα σώθηκαν βεβαίως από τη λαίλαπα που ακολούθησε τη πτώση του πολιτισμού. Και το λέω αυτό διότι τα πράγματα θα ήταν απλούστερα εάν είχαν σωθεί τα έργα «Περί Θεών» και «Περί Οισιότητος» του ίδιου του Επίκουρου, όπως μας τα μεταφέρει από τον γνωστό κατάλογο ο Διογένης ο Λαέρτιος στο 10ο βιβλίο περί των φιλοσόφων.
Ο Επίκουρος λοιπόν, αναφέρει τα παρακάτω περί της γνώσεως των Θεών:
«πρῶτον μὲν τὸν θεὸν ζῷον ἄφθαρτον καὶ μακάριον νομίζων, ὡς ἡ κοινὴ τοῦ θεοῦ νόησις ὑπεγράφη, μηθὲν μήτε τῆς ἀφθαρσίας ἀλλότριον μήτε τῆς μακαριότητος ἀνοίκειον αὐτῷ πρόσαπτε». (ΔΛ Ι.123)
Κατ΄ αρχήν τον Θεό να τον θεωρείς σαν ένα ον άφθαρτο και μακάριο, όπως μας τον παρουσιάζει η κοινή σε όλους μας παράστασή του και να μην του αποδίδεις ιδιότητες και συμπεριφορές που είναι ξένες προς την αφθαρσία και αταίριαστες στην μακαριότητά του.
«θεοὶ μὲν γὰρ εἰσίν· ἐναργὴς γὰρ αὐτῶν ἐστιν ἡ γνῶσις». (ΔΛ Ι.123)
Οι Θεοί βέβαια υπάρχουν διότι η γνώση που έχουμε γι΄αυτούς είναι εναργής (ξεκάθαρη, ολοφάνερη, διαχρονική και καθολική).
Η ενάργεια επιβεβαιώνεται από την κοινή παράσταση που έχουν οι άνθρωποι για τους Θεούς, η οποία παρέχεται με την νόηση.
- Ο Επίκουρος λέει ότι οι θεοί είναι «λόγω θεωρητοί» (Κύριαι Δόξαι, I). (γίνονται αντιληπτοί όχι π.χ. με την όραση ή με την αφή, αλλά με την σκέψη). Η ενάργεια εκπορεύεται από την ίδια τη Φύση, από τα βάθη των αιώνων. Κάτι αντίστοιχο μας λέει και ο Ευριπίδης στις Βάκχες «Μάταιος ο κόπος να ζητάς ποια είναι η ουσία των θεών ………».
Εδώ τίθεται το ερώτημα γιατί όλοι οι άνθρωποι ενώ έχουν κοινή παράσταση, δεν έχουν και την ίδια άποψη για τους θεούς. Διότι «οἵους δ' αὐτοὺς <οἱ> πολλοὶ νομίζουσιν οὐκ εἰσίν· οὐ γὰρ φυλάττουσιν αὐτοὺς οἵους νομίζουσιν», δηλαδή δεν είναι όπως τους φαντάζεται ο πολύς κόσμος. Γιατί ο κόσμος δε κρατά αμόλυντη την αρχική παράσταση των θεών αφού τους προσάπτει τα πάθη των θνητών.
«Τὸ μακάριον καὶ ἄφθαρτον οὔτε αὐτὸ πράγματα ἔχει οὔτε ἄλλῳ παρέχει, ὥστε οὔτε ὀργαῖς οὔτε χάρισι συνέχεται· ἐν ἀσθενεῖ γὰρ πᾶν τὸ τοιοῦτον». (Κύριαι Δόξαι, I)
Το μακάριον και άφθαρτον ον (δηλαδή οι Θεοί) ούτε το ίδιο γνωρίζει βάσανα και στενοχώριες ούτε προξενεί παρόμοιες ενοχλήσεις σε άλλα όντα. Επομένως δεν επηρεάζεται ούτε από τους θυμούς και τις βλασφημίες ούτε από τις ευχαριστίες και τις προσευχές των ανθρώπων. Όλα αυτά είναι γνωρίσματα των αδυνάτων και θνητών όντων και όχι των Θεών.
Η θέση για την ύπαρξη των Θεών σύμφωνα με τον Επίκουρο, στηρίζεται στα παραπάνω και εξηγείται με την ξεκάθαρη και «επιστημονική» θεώρηση της φιλοσοφικής αυτής σχολής, πράγμα που συμβαίνει με όλα όσα καταπιάνεται στο έργο του. Η θέση του Περί Θεών συνεπώς δεν εξαιρείται από τα υπόλοιπα. Γι αυτό λοιπόν αντιμετωπίζουμε με τον ίδιο θαυμασμό τη θέση για την ύπαρξη των Θεών όσο και τη θέση για την ύπαρξη των ατόμων και αυτό όχι άκριτα, αλλά βασιζόμενοι στο ότι ο δάσκαλος στηρίζει επάνω στις ίδιες αρχές και τη μια και την άλλη θέση και τελικά το ίδιο το Ηθικό φιλοσοφικό του σύστημα, αυτό που οι σημερινοί επικούρειοι μελετούμε, αναλύουμε, αναπτύσσουμε και ακολουθούμε επί του πρακτέου ώστε να κατακτήσουμε την βίωση μιας ευτυχισμένης ζωής.
Η γνώση περί Θεών λοιπόν σύμφωνα με την επικούρεια θεώρηση, είναι απαραίτητη για τη βίωση του μακαρίως ζην. Μέσω της ορθής αντίληψης της γνώσεως αυτής αντιμετωπίζονται κατ’ αρχήν όλα τα ζητήματα που οδηγούν τον άνθρωπο στον ευδαίμονα βίο. Θα λέγαμε επίσης ότι η παραπάνω θέση περί Θεών εντάσσεται σαφώς στο φιλοσοφικό σύστημα των προτιμήσεων και αποφυγών, όπως βεβαίως και η θέση περί ειμαρμένης και περί δεισιδαιμονίας. Αυτές λοιπόν οι θέσεις ήταν και είναι που φέρουν θύελλες διαμαρτυριών από το καταστημένο της επικρατούσας θρησκείας, αλλά και των υπολοίπων απανταχού ιερατείων που κύριο έργο τους είναι η σωτηρία της ψυχής, στη μετά θάνατο βεβαίως «κατάσταση».
Κλείνοντας το παρόν άρθρο θα ήθελα να αναφερθώ στην ύπαρξη και άλλων έργων του δασκάλου όπου υπήρχαν σχετικές με το θέμα μας αναφορές. Αυτό προκύπτει από όσα έχουν σωθεί μέχρι σήμερα εντός άλλων κειμένων - πηγών, αλλά και όσα έρχονται στο φως ακόμη και σήμερα όπως για παράδειγμα τα Ερκουλάνια παπυρικά κείμενα. Σ αυτά τα τελευταία ανακαλύπτουμε την ύπαρξη ενός βιβλίου με τίτλο Περί Ευσεβείας, έργο του επικούρειου φιλοσόφου Φιλόδημου. Το έργο που σώζεται σε ένα αρκετά μεγάλο βαθμό, αποκαταστάθηκε τα τελευταία χρόνια από τον D. Obbink, αναφέρεται στην ευσέβεια των επικουρείων. Έχουμε δύο πράγματα να παρατηρήσουμε πάνω σε αυτό. Το πρώτο είναι ότι καθώς φαίνεται από τον τίτλο και το περιεχόμενο του κειμένου, δεν υπάρχει καν διαπραγμάτευση περί ύπαρξης των θεών, πράγμα που είναι βέβαιο για την επικούρεια κοινότητα της εποχής εκείνης. Το δεύτερο είναι η διαφαινόμενη ανάγκη που ώθησε το 80 π.χ.χ. έναν επικούρειο να ασχοληθεί με το θέμα της ευσέβειας. Πάνω σ’ αυτό κρίνω πως η αιτία ήταν η παρερμηνεία των λόγων του ίδιου του Επίκουρου περί Θεών από αυτούς που σίγουρα δεν άντεχαν τέτοιες θέσεις και που το μόνο που μπορούσαν να κάνουν είναι να συκοφαντήσουν και όχι να αντιπαρατεθούν και κατά δεύτερον απ΄ αυτούς που τους συνέφερε η ύπαρξη των δεισιδαιμόνων, των μάντεων κ.λ.π.
www.epicuros.gr
Απρίλιος 2017
.........................