Κείμενα Επικούρειας Φιλοσοφίας
*Η παρακάτω δημοσίευση, έχει αναρτηθεί με την άδεια του συγγραφέα
Επιθυμώ να προκαλέσω κάποιες σκέψεις σας στο θέμα της φιλοπατρίας. Κατ’ αρχήν, ας μη μπλέξουμε με ορισμούς.
Αν εφαρμόζαμε την Πλατωνική μέθοδο, (μέθοδο εδώ που τα λέμε , κάθε συστηματικής φιλοσοφίας) θα ψάχναμε τον ορισμό
της πατρίδας. Κατόπιν, τον ορισμό της φιλίας. Στη συνέχεια θα αναρωτιόμασταν σαν ποια έννοια μπορεί να περικλείει
ο σύνθετος ορισμός της φιλοπατρίας. Θα συζητάγαμε ώρες, και αν καταλήγαμε κάπου, αυτό θα ήταν τόσο γενικό και ασαφές,
ώστε ζήτημα αν ήταν χρήσιμο.
Ο Επίκουρος, δεν μας εξασκεί σε συστηματικές λεπτολογίες. Δεν ενδιαφέρεται για τις έννοιες «καθ’ εαυτές»,
αλλά για το πώς οι έννοιες αυτές, νοούμενες μέσα από την εμπειρία, επεμβαίνουν στη ζωή μας. Χαρακτηριστικός
είναι ο τρόπος που διαχειρίζεται τις μεγάλες αφηρημένες έννοιες.(π.χ. τα όνειρα, την ψυχή, τους θεούς, κ.λπ.).
Αρκείται στο ότι η γνώση μας γι’ αυτά, τα αφηρημένα, είναι «εναργής». (Θρίαμβος της αισθησιοκρατίας ! ).
Δίνει μια πρόχειρη, ΥΛΙΚΗ ΠΑΝΤΑ, εξήγηση για τη φύση τους και αυτό του φτάνει για να ξεκινήσει τους στοχασμούς του.
Γιατί ο σκοπός του είναι να διαλύσει τις πλάνες και τις φοβικές προλήψεις που κουβαλάν οι αφηρημένες αυτές έννοιες.
Πολλά όμως είπαμε για εισαγωγή. Ας ακολουθήσουμε και εμείς τον τρόπο του Δασκάλου κι’ ας μπούμε στο θέμα μας.
Ο Επίκουρος κατονομάζει την φιλοπατρία ως αρετή. H ανάγκη που ικανοποιείται είναι η κοινωνικότητα και είναι φυσική ανάγκη.
Γιατί ο άνθρωπος στον Επίκουρο, και σ’ όλη την Ελληνική αντίληψη για τον κόσμο, ο άνθρωπος, νοείται πάντα σε σχέση
με το κοινωνικό του περίγυρο. Μυστικισμοί, εσωτερικότητες, αποκρυφισμοί, απομονωτισμοί, ασκητικές, είναι ξένα και
στην Ελληνική σκέψη, και στην Επικούρεια διδασκαλία. H ικανοποίηση λοιπόν της ανάγκης του ανθρώπου να ζεί με τους
όμοιούς του, η ικανοποίηση της ανάγκης να έρχεται σε επαφή με οικεία πρόσωπα, τόπους, τρόπους συμπεριφοράς οικείους
και αγαπημένους, η ικανοποίηση αυτής της ανάγκης αποφέρει ηδονικό συναίσθημα. Έτσι, η φιλοπατρία καταξιώνεται σαν
Επικούρεια αρετή.
Η φιλοπατρία όμως, προϋποθέτει και κάποια άλλα πράγματα. Ακούμε το Λούκιο Τορκουάτο. «Το να μπαίνεις σε κόπους
και να υπομένεις τους πόνους δεν είναι από μόνα τους ελκυστικά. Το ίδιο και η Ανδρεία. Όμως αποβλέπουμε σ’ αυτές
τις αρετές, ώστε ζούμε απαλλαγμένοι από τον ψυχικό και σωματικό πόνο. Το να σκύβεις το κεφάλι στον πόνο, και
να τον υφίστασαι απελπισμένος και αδύναμος είναι ό,τι πιο αξιοθρήνητο. Αυτού του είδους η αδυναμία έχει κάνει
τους ανθρώπους να προδώσουν τους γονείς τους, να προδώσουν τους φίλους, να προδώσουν την πατρίδα τους, και
πολλούς τους έχει οδηγήσει σε πλήρη αυτοκαταστροφή. Κι’ από την άλλη, ένα δυνατό και αγέρωχο πνεύμα είναι
τελείως απελευθερωμένο από την ανησυχία και τη θλίψη….». Και παρακάτω : «Οι συλλογισμοί ετούτοι δείχνουν ότι
δεν κατηγορούνται αυτές καθ’ εαυτές η ατολμία και η δειλία και δεν υμνούνται αυτά καθ’ εαυτά το σθένος και η ανδρεία.
Τα πρώτα απορρίπτονται γιατί γεννούν πόνο. Τα δεύτερα είναι επιθυμητά γιατί γεννούν ηδονή».
Απ’ όλα αυτά βγάζουμε ένα πόρισμα : Ο Επικουρισμός είναι διεθνής και πανανθρώπινος, δεν είναι όμως άπατρις
και κοσμοπολίτης. Στα χρόνια που πέρασαν , οι κυρίαρχες ιδεολογίες, επεχείρησαν να μηδενίσουν την έννοια της πατρίδας.
Οικονομίστικες και οι δύο, είδαν τον άνθρωπο σαν μονάδα, είτε στο κοπάδι των καταναλωτών είτε στην ταξική πάλη.
Και οι δυό τους πολέμησαν την έννοια της πατρίδας. «το χρήμα δεν έχει πατρίδα, ο ένας, οι προλετάριοι δεν έχουν πατρίδα,
ο άλλος». Η Φιλοπατρία χαρακτηρίστηκε πρωτογονισμός από τους μεν, και μικροαστική προκατάληψη από τους άλλους.
Όσον αφορά τις σύγχρονες «εθνομηδενιστικές» διδασκαλίες, που μας γανώνουν το κεφάλι, μας έχουν δείξει το απαίσιο
πρόσωπό τους. Οι πόλεμοι που σπείραν στα Βαλκάνια και στην Ανατολή, τα φυλετικά και θρησκευτικά μίση που καλλιέργησαν
για τα οικονομικά τους, εκμεταλλευτικά συμφέροντα, δείχνουν την Αυτοκρατορία της Βαρβαρότητας που οικοδομούν,
όταν προπαγανδίζουν την Παγκοσμιοποίηση.
Κάποιες διευκρινήσεις : Φιλόπατρις είναι αυτός που αγαπά και υπερασπίζεται την πατρίδα του, χωρίς όμως να περιφρονεί
και να ταπεινώνει τις πατρίδες των άλλων. Φιλόπατρις είναι αυτός που αγαπά τις πατρώες συνήθειες, τον πολιτισμό της
πατρίδας του. Όχι όμως ο μονομανής που δεν αναγνωρίζει στις ξένες συνήθειες και στους ξένους πολιτισμούς όσα καλά
και άξια έχουν. Κι’ αυτά είναι αυτονόητα, αν σκεφτούμε πως η Φιλοπατρία, σαν αρετή δεν μπορεί να έρχεται σε αντίθεση
με άλλες αρετές(εν προκειμένω με τη Φρόνηση και τη Δικαιοσύνη). Προτού τελειώσουμε μ’ αυτές τις σκέψεις (γιατί το θέμα
δεν εξαντλείται), ας απαντήσουμε σε δυό ερωτήματα.
Και που χωράει η Οικουμενική Επικούρεια φιλία;
Μα, φανερά, στη φιλία ατόμων που έχουν άρτια, ολόπλευρα διαμορφώσει την προσωπικότητά τους. Όχι άτομα, συναισθηματικά
στερημένα απ’ την ηδονή της φιλίας προς τα οικεία. Τους τόπους, τα πράγματα, τους ανθρώπους, τις συνήθειες.
Τουναντίον, οι Επικούρειοι επεκτείνουν την φιλία προς τους οικείους, την φιλότητα προς την πατρίδα, την επεκτείνουν,
την πολλαπλασιάζουν και τη βαθαίνουν, προς όλους τους φίλους και προς όλες τις πατρίδες. Αν δεν έχεις εθισθεί
σε κάποια συναισθήματα στα κοντινά, πως θα τα νοιώσεις για τα μακρινά! Δηλαδή, ο Επικουρισμός έρχεται όχι να ακρωτηριάσει,
αλλά να πλουτίσει συναισθηματικά τον άνθρωπο.
Η επόμενη ερώτηση: Τι κάνουμε σήμερα;
Σε κάθε περίσταση, εκδηλώνουμε τη Φιλοπατρία μας. Ψάχνουμε, να βρούμε το δίκιο της, μέσα στην κερδοσκοπική κρίση,
με Δικαιοσύνη. Αντιστεκόμαστε στην προσβολές και τις απειλές με Ανδρεία. Παλεύουμε για το δίκαιο με Φρόνηση.
Όση προσπάθεια και όση ταραχή κι’ αν έχει ο αγώνας, εμείς ευτυχούμε με την ηδονή που μας περιέγραψε ο φίλος Λούκιος:
«…ένα δυνατό και αγέρωχο πνεύμα, τελείως απελευθερωμένο από την ανησυχία και τη θλίψη…»
Γιώργος Μεταξάς
4η Συνάντηση Φίλων Επικούρειας Φιλοσοφίας - ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ 2011