4η Συνάντηση Φίλων Επικούρειας Φιλοσοφίας - ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ 2011 ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΡΙΣΗ, ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΠΙΤΖΑΚΗΣ
Χαίρομαι πολύ που βρίσκομαι εδώ μαζί σας σε άλλη μια συνάντηση επικούρειων φίλων. Θα ήθελα να δηλώσω ότι σκέφτηκα πολύ εάν θα έπρεπε να ξανάρθω στα Προμήθεια μετά από την περσινή φασιστικού τύπου φραστική επίθεση στο φίλο Μάριο Βερέττα, την οποία καταδικάζω απερίφραστα. Άλλωστε δεν αισθάνομαι ότι έχω ιδιαίτερη σχέση με τις δύο θεμελιώδεις αρχές που, κατά τον Τρύφωνα Ολύμπιο, είναι «απαραίτητες και ικανές για συστράτευση στα Προμήθεια». Η μια αρχή του Ολύμπιου περιγράφει τη θρησκευτική άποψη ότι το σύμπαν είναι αιώνιο και ότι υπόκειται στους νόμους της Ανάγκης και της Ειμαρμένης. Επειδή δέχομαι την αρχή της ανεξιθρησκίας που προώθησε πρώτος ο Επικούρειος Τόμας Τζέφφερσον, σέβομαι το δικαίωμα κάθε θρησκευτικής πίστης, άρα και της συγκεκριμένης πίστης του Ολύμπιου. Ως επιστήμονας και επικούρειος, όμως, θεωρώ ότι το σύμπαν υπόκειται στους νόμους της Αναγκαιότητας και του Τυχαίου, ενώ η έννοια της ειμαρμένης ανήκει στο χώρο της μυθοπλασίας αφού δεν υποστηρίζεται από αντικειμενικά επιστημονικά δεδομένα. Η δεύτερη αρχή που περιγράφει ο Ολύμπιος, αυτή της αυτόχθονης προέλευσης του ελληνικού έθνους, είναι επίσης μυθοπλασία εφόσον δεν επιμαρτυρείται από αντικειμενικά επιστημονικά δεδομένα. Το θέμα αυτό το γνωρίζω πολύ καλά αφού είμαι γενετιστής και έχω μελετήσει το DNA των Ελλήνων και άλλων Ευρωπαίων. Τελειώνοντας τη μακροσκελή αλλά απαραίτητη εισαγωγή μου, θα ήθελα να δηλώσω ότι βρίσκομαι εδώ για την Δ΄ Πανελλήνια Συνάντηση των Επικουρείων με κίνητρά μου τη φρόνηση και τη φιλία και όχι για τα Προμήθεια. Αυτή η στάση μου συνοψίζει την προσέγγιση που θα καταθέσω περνώντας στο θέμα μας «Μπροστά στην κρίση». Το κυρίαρχο θέμα των ημερών είναι η κρίση της οικονομίας, η κρίση της κοινωνικής δικαιοσύνης, η κρίση των αξιών, καθώς μεταδίδονται σαν πυρκαγιά στους ψυχικά αδύναμους τα ακραία συναισθήματα του άγχους, της απόγνωσης, της οργής και της κατάθλιψης. Όμως, ο στόχος του έμφρονα ανθρώπου δεν είναι οι θεωρητικές έννοιες της οικονομίας, της δικαιοσύνης και των ιδανικών αξιών, αλλά η ευδαιμονία. Και, όπως μας δίδαξε ο Δάσκαλός μας ο Επίκουρος, εάν κάποιος έχει στόχο την ευδαιμονία (δηλαδή την αταραξία της ψυχής και την απονία του σώματος) τότε χρειάζεται φρόνηση και φιλία. Αυτά είναι τα εφόδια που χρειαζόμαστε μπροστά στην παρούσα κρίση και κάθε κρίση. Την υπέρτατη ατομική αρετή της φρόνησης και το συμμετοχικό αγαθό της φιλίας. Μόνο έτσι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κρίση, που δεν είναι όπως υποστηρίζουν κάποιοι σημερινή αλλά διαχρονική. Κρίση με την έννοια της αβεβαιότητας και του κινδύνου για την ευδαιμονία μας πάντα υπήρχε και πάντα θα υπάρχει. Οι διάφοροι πιστοί, οι ορφικοπυθαγόρειοι, οι πλατωνικοστωικοί και οι εβραιοχριστιανοί μπορεί να φαντάζονται ότι όλα στο σύμπαν είναι τέλεια και σοφά δημιουργημένα. Όμως, στην πραγματικότητα το μόνο που υπάρχει είναι ένα αδιάφορο για τον άνθρωπο σύμπαν, όπως ανέδειξε η νηφάλια παρατήρηση του μεγαλοφυούς και ανθρωπιστή Επίκουρου, αλλά και η αντικειμενική παρατήρηση των σύγχρονων επιστημόνων που σέβονται τον εαυτό τους και δεν είναι μισθοφόροι της ψευδολογίας. Είναι ανόητο να περιμένουμε να γίνει τέλειο το σύμπαν για να γίνουμε κι εμείς ευτυχισμένοι. Άλλωστε, και ο Επίκουρος έζησε ευτυχισμένος με τους φίλους του σε χαλεπούς καιρούς. Στα χρόνια που δίδαξε στην Αθήνα, η πόλη πέντε φορές πολιορκήθηκε και δύο φορές ο πληθυσμός της πείνασε από λιμό. Οι πηγές αναφέρουν ότι τις περιόδους της μεγάλης πείνας ο Επίκουρος μοιραζόταν με τους φίλους του τα κουκιά ένα-ένα στον Κήπο. Με φρόνηση και φιλία άντεξαν τα δεινά οι Επικούρειοι, γνωρίζοντας ότι το κακό μπορεί να το υπομείνει κάποιος επειδή δεν θα διαρκέσει για πάντα και επειδή μπορεί να αισθάνεται ασφάλεια όταν έχει φίλους. Ο Δάσκαλος μας δίνει τη διαχρονική συμβουλή: «Όταν βρίσκεσαι σε αδιέξοδο, αυτό συμβαίνει επειδή λησμονείς τις αρχές της Φύσης. Διότι δημιουργείς στον εαυτό σου απεριόριστους φόβους και επιθυμίες». Η φρόνηση μας διδάσκει να χρησιμοποιούμε τη βέβαιη γνώση των αισθήσεων και της πειραματικής επιστήμης για να αντιληφθούμε τη φύση του σύμπαντος και τη δικιά μας. Η φρόνηση μας διδάσκει ότι είμαστε παροδικοί: πριν εκατό χρόνια δεν υπήρχαμε, τώρα υπάρχουμε και σε εκατό χρόνια δεν θα υπάρχουμε. Έχουμε το δώρο της ζωής για σύντομο και απροσδιόριστο διάστημα. Το μεγαλύτερο κακό όλων είναι ο θάνατος, από τον οποίο δεν θα γλυτώσει κανένας, αλλά δεν μας αφορά («ουθέν προς ημάς»). Όσο υπάρχουμε εμείς δεν υπάρχει αυτός και όταν υπάρξει αυτός δεν θα υπάρχουμε εμείς. Ας μη σπαταλάμε τη ζωή μας με κενοδοξία, μυθοπλασία και ματαιοδοξία. Ο Δάσκαλος μας θυμίζει ότι: «Η ζωή μας δεν έχει ανάγκη από παραλογισμό και ανόητες γνώμες, αλλά από ηρεμία». Ας μην παίξουμε με ρητορικά λογοπαίγνια το παιχνίδι της απάτης και της αυταπάτης. Ας μην παίξουμε το παιχνίδι των ρόλων, που οι ανόητοι παίζουν τους ξύπνιους και οι ξύπνιοι τους ανόητους. Ο δρόμος της ψευδολογίας είναι ο δρόμος της ταραχής και της δυστυχίας. Αυτά που χρειαζόμαστε για να να είμαστε ευτυχισμένοι είναι λίγα και ευκολοαπόκτητα. Μας λέει ο Δάσκαλος: «Για όποιον το λίγο δεν είναι αρκετό τίποτα δεν είναι αρκετό». «Φτωχός δεν είναι εκείνος που έχει λίγα, αλλά εκείνος που επιθυμεί περισσότερα». «Αχόρταγο δεν είναι το στομάχι, όπως λένε οι πολλοί, αχόρταγη είναι η ψευδής δοξασία ότι το στομάχι έχει απεριόριστη χωρητικότητα». «Η φωνή της σάρκας ζητάει να μην πεινάει, να μην διψάει και να μην κρυώνει. Εφόσον τα έχει αυτά κάποιος και ελπίζει ότι θα τα έχει και στο μέλλον θα μπορούσε να ανταγωνιστεί ακόμη και τον Δία στην ευτυχία». Και πώς μπορεί κάποιος να ελπίζει στο μέλλον; Με την ασφάλεια που η δίνει φιλία, επειδή: «Μπορούμε να σωθούμε μέσω των άλλων» («Δι’ αλλήλων σώζεσθαι»). Επειδή όπως λέει ο Επίκουρος: «Δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει τι τρώμε και πίνουμε αλλά με ποιούς τρώμε και πίνουμε». Άλλωστε, «Δεν έχουμε και τόσο ανάγκη από τη βοήθεια των φίλων όσο από την πίστη ότι θα μας βοηθήσουν». «Από εκείνα που χρησιμοποιεί η σοφία για την ευτυχία όλης της Ζωής το αληθινά μέγιστο είναι η απόκτηση της φιλίας». Μακρυά λοιπόν από εμάς οι έχθρες και η επιθετικότητα που γεννούν τα υπερβολικά συναισθήματα των αφρόνων και ψυχικά ανισόρροπων. Αξίζει να είμαστε φιλικοί και καλοπροαίρετοι προς όλους. Εάν οι άλλοι είναι σώφρονες και αποδειχθούν καλοί φίλοι μας θα ανταμοιφθούν με την ανυποχώρητη φιλία μας. Αν είναι άφρονες ή εκμεταλλευτές θα χάσουν τη φιλία μας και θα μείνουν μόνοι ή θα συναγελάζονται με άλλους άφρονες ή εκμεταλλευτές. Βιώνοντας τη φρόνηση και τη φιλία μπορούμε να βρούμε πρακτικές λύσεις για οτιδήποτε μας απασχολεί. Αν δεν έχουμε φρόνηση ή φιλία οποιαδήποτε πρακτική λύση όσο ωφέλιμη και αν είναι θα καταρρεύσει αργά ή γρήγορα. Ο Δάσκαλος το τονίζει: «Δεν υπάρχει ευχάριστη ζωή χωρίς φρόνηση, ομορφιά και δικαιοσύνη, ούτε ζωή με φρόνηση, ομορφιά και δικαιοσύνη χωρίς να είναι ευχάριστη». Από εμάς εξαρτάται η ευδαιμονία μας. Αρκεί να το θέλουμε. Επειδή έχουμε ελεύθερη βούληση και ευθύνη για τις πράξεις μας και τη ζωή μας. Οι Επικούρειοι δεν πιστεύουν στο μύθο της ειμαρμένης, που συνεπάγεται ανελευθερία και ανευθυνότητα, ότι δήθεν πάντα η ευθύνη ανήκει σε άλλους και όχι σε εμάς: στους θεούς, στους δαίμονες, στις μεγάλες δυνάμεις, στα πολιτικά κόμματα, τους κεφαλαιοκράτες και τους αντιεξουσιαστές ταραξίες. Είναι εύκολο, όμως, να είναι κάποιος ελεύθερος, υπεύθυνος για τις πράξεις του με φρόνηση και φιλική διάθεση; Ίσως είναι δύσκολο ή ακατόρθωτο για ανθρώπους που έμαθαν να πιστεύουν σε μυθοπλασίες και είναι έρμαια των συναισθηματικών παρορμήσεών τους. Για εμάς τους μαθητές του Επίκουρου είναι τρόπος ζωής. Άλλωστε, οι Επικούρειοι πάντα ξεχώριζαν επειδή έκαναν μοναδικά πράγματα. Ο Επίκουρος δημιούργησε την πρώτη αταξική κοινωνία φίλων, στην οποία συμμετείχαν ισάξια όλοι: άνδρες και γυναίκες, γέροι και παιδιά, πλούσιοι και φτωχοί, εταίρες και δούλοι. Ο Λουκρήτιος δημιούργησε ένα μοναδικό στην ιστορία διδακτικό ποίημα με πρωταγωνίστριες τη φρόνηση και την επιστήμη και και όχι το ανόητο συναίσθημα και τη μυθοπλασία, που χαρακτηρίζουν τα περισσότερα ποιήματα. Ο Διογένης Οινοανδέας δημιούργησε ένα μοναδικό φιλοσοφικό μνημείο, έναν πέτρινο τοίχο γεμάτο με σοφές διδαχές. Φιλία και φρόνηση, λοιπόν. Θα τελειώσω με τα λόγια του Δασκάλου: «Ο γενναίος εκδηλώνεται περισσότερο στη σοφία και στη φιλία, από τις οποίες η πρώτη είναι νοητό αγαθό ενώ η δεύτερη αθάνατο αγαθό». Πραγματικά έιναι αθάνατο αγαθό η φιλία, αφού ο μέγιστος φίλος μας, ο Επίκουρος, ακόμη και σήμερα μας διδάσκει, μετά από 23 αιώνες. Μας διδάσκει ακόμη και με τα τελευταία του λόγια λίγο πριν πεθάνει: «Να χαίρεστε και να θυμάστε τα δόγματα»! («Χαίρετε και μέμνησθε τα δόγματα»!)
Χ. Γιαπιτζάκης, από τον Κήπο της Αθήνας www.epicuros.grΤελευταία ενημέρωση:Σεπτέμβριος 07, 2011. |
